celikci
New member
Fransa Cumhurbaşkanı Emmanuel Macron, 7 Şubat 2022 tarihinde Rusya’nın başşehri Moskova’ya bir ziyaret gerçekleştirdi ve Devlet Lideri Vladimir Putin’le görüştü. İki önder o günlerde Rusya-Ukrayna hududunda yükselmekte olan tansiyonu düşürmek için atılabilecek adımları konuştu. Lakin görüşmeyle ilgili akıllarda kalan asıl şey Macron ve Putin’in 6 metre uzunluğundaki bir masanın iki ucunda oturması oldu.
Birebir masa birkaç gün daha sonra Almanya Başbakanı Olaf Scholz’un ay sonuna yanlışsız da Azerbaycan Devlet Lideri İlham Aliyev’in Kremlin ziyaretinde sahneye çıktı. Her seferinde Putin bir uçta, konuğu öbür uçta oturuyordu.
Kremlin’den 21 Şubat akşamı gelen imajlar de dikkat cazipti. Putin, Luhansk Halk Cumhuriyeti ve Donetsk Halk Cumhuriyeti başkanlarıyla bir ortaya geldi. Rusya’nın bu cumhuriyetleri tanıdığını tasdikleyen imzalar atılırken de Putin odanın bir ucunda konukları öteki ucundaydı.
Son olarak Ukrayna işgalinin üçüncü gününde Putin bu sefer Savunma Bakanı Sergey Şoygu ve Genelkurmay Lideri General Valeri Gerasimov’la bir görüşme yaptı. Toplantı yeri Kremlin Sarayı’nın farklı bir odasıydı fakat daha evvelki fotoğraflarla ortak bir ayrıntı vardı: Aralık.
COVID TEDBİRİ Mİ?
Milletlerarası kamuoyu, 3 hafta ortasında peş peşe gelen bu fotoğrafların bir tesadüf olamayacağı konusunda hemfikir. Lakin sebebinin ne olduğuna dair tartışmalar sürüyor. En yaygın teori Putin’in Covid-19 korkusu niçiniyle fizikî arasını korumak için çabaladığı tarafında. Rusya başkanının bu hassasiyetinin altında çeşitli kronik sıhhat meselelerinin yatıyor olabileceği üzere spekülasyonlar da lisana getiriliyor. Hatta Kremlin’in Putin’in konuklarına görüşmeler öncesi Covid testi yapmak istediği fakat mesela Macron’un DNA hırsızlığı endişesiyle bunu reddettiği üzere tezler da lisana getirildi.
Öteki yandan bu fotoğrafları, Putin’in hem milletlerarası kamuoyunda birebir vakitte Kremlin etraflarında günden güne artan yalnızlığının birer sembolü olarak bakılırsanler de var.
Rus gazeteci Mihail Zigar, geçtiğimiz günlerde bu hususta pek değişik kimi ayrıntılar içeren bir yazı kaleme aldı. Daha evvel Rusya’nın bağımsız haber kanallarından olan Dozhd’un yayın direktörlüğünü yapan ve “All the Kremlin’s Men: Inside the Court of Vladimir Putin” (Kremlin’in Tüm Adamları: Vladimir Putin’in Sarayı’nın İç Yüzü) isimli bir kitabı bulunan Zigar, New York Times’da yayımlanan “Putin Şimdiye İlgisini Nasıl Kaybetti” başlıklı yazısında şöyleki dedi:
“Vladimir Putin’in Ukrayna’yı işgal sonucu yardımıyla, Rusya şu an hiç olmadığı kadar izole olmuş durumda. İktisada yaptırımlar uygulanıyor, milletlerarası markalar ülkeden çekiliyor. Haber medyası üzerinde kısıtlamalar daha da arttı ve geriye yalnızca paranoya, milliyetçilik ve yanlış bilgi akışları kaldı. İnsanların sonların ötesiyle olan bağlantıları günden güne azalacak. Korkarım Rusya, liderine her geçen gün daha fazla benziyor.”
MART 2020 daha sonraSI NELER YAŞANDI?
yıllardır üst seviye iş insanlarıyla ve Kremlin takımlarıyla görüşmeler yaptığını ve 2016’da yayımlanan kitabının devamını yazmak için araştırmalar yürüttüğünü hatırlatan Zigar, Putin’in davranışlarında pandeminin başından itibaren derde yol açan değişimler yaşandığını belirterek şu tabirleri kullandı:
“Eski bir KGB casusu olan Putin, her vakit ketum ve komplo teorilerine açık bir insandı. Başkan’ın etrafında olup bitenler hiç bir vakit şeffaf değildi. Lakin Putin’in son iki yıldaki davranışlarıyla ilgili duyduğum şeyler epey tasa verici. Münzevi ve erişilmez hali, Rusya’nın Ukrayna üstündeki hakimiyetinin bir daha sağlanması gerektiğine duyduğu kuvvetli inanç ve etrafını ideologlar ve dalkavuklarla çevirmiş olması, Avrupa’nın İkinci Dünya Savaşı’ndan bu yana en tehlikeli anını yaşamasının yolunu hazırladı.”
Valday’daki bu manastır 2008’de Putin’in ziyaretiyle ünlenmişti
KARANTİNADA YANINDA BİR KİŞİ VAR
Zigar’ın aktardığına göre, Putin 2020 yılının ilkbahar ve yaz aylarını Valday’da bulunan konutunda karantinada geçirdi. (Moskova ile St. Petersburg’un orta noktasında bulunan Valday, değerli bir turizm merkezi olarak biliniyor.) Rusya idaresinden kaynaklar, Zigar’a, karantina sırasında Putin’e Yuri Kovalçuk’un eşlik ettiğini söylemiş oldu.
Rossiya Bank’ın en büyük hissedarı olan ve Kremlin yanlısı olarak bilinen biroldukca medya kuruluşunun denetimini elinde bulunduran Kovalçuk, 1990’lardan bu yana Putin’in en yakın arkadaşlarından ve en güvendiği danışmanlarından biri olarak tanınıyor. Fakat Zigar’a konuşan kaynaklara nazaran, 2020 yılı prestijiyle, Kovalçuk bu rolünün de ötesine geçerek kendisini Rusya’nın fiiliyattaki iki numarası olarak konumlandırdı ve Putin’in maiyetindeki en nüfuzlu kişi haline geldi.
çok çarpıcı bir profile sahip olan Kovalçuk, fizik doktorası sahibi bir bilim insanı olarak bir vakit içinder Nobel ödüllü Jores Alferov’un başında olduğu bir enstitüde çalışıyordu. Lakin Zigar’a göre, bu özellikleri Kovalçuk’un yalnızca bir yanı. O hem de “Ortodoks Hristiyan gizemcilikini, Amerika aykırısı komplo teorilerini ve hedonizmi” bir ortaya getiren bir dünya görüşüne sahip. Putin’in de bu dünya görüşünü benimsediği, ikilinin 2020 yazından itibaren etle tırnak üzere olduğu ve Rusya’yı ulu günlerine geri döndürmek için planlar yaptığı da söyleniyor.
ARTIK İLE İLGİLENMİYOR, GEÇMİŞE TAKILMIŞ biçimde
Putin’in geçtiğimiz 2 yılda danışmanlarıyla olan diyaloglarını bilen kaynakların söylemiş olduğine nazaran, Rusya Devlet Lideri “şimdi”ye olan ilgisini büsbütün kaybetmiş durumda. İktisat, toplumsal sorunlar, koronavirüs pandemisi üzere bahisler Putin’in hududunu bozuyor. Onun yerine o ve Kovalçuk geçmişi takıntı haline getirmiş durumdalar.
Zigar, “Konuştuğum bir Fransız diplomat bana Macron’un geçen ay yaptıkları bir toplantıda Putin’in kendisine uzun bir tarih nutku çekmesine hayli şaşırdığını söylemiş oldu. Lakin şaşırmamalıydı” tabirlerini kullandı. Çünkü Rus gazeteciye nazaran Putin, kendini geçtiğimiz senelerda yaşanan prestij kayıplarını tamir edebileceği eşsiz bir tarihî pozisyonda görüyor.
Şöyle ki, 1990’lı senelerda Putin ve Kovalçuk birinci tanıştıklarında, Sovyetler Birliği dağılalı yalnızca birkaç yıl olmuştu. O günlerde ne Putin ne Kovalçuk ne de Rusya Federasyonu çabucak hemen ayaklarının üzerinde durabiliyordu. Bu şartlarda Batı, Rusya’nın zayıflığından faydalanıp NATO’yu ülkenin hudutlarına kadar sürdü. Putin bugünkü şartların o günlerin tam aykırısı olduğuna, bugün zayıf olan tarafın Batı olduğuna inanıyor. Kendisinin hakikaten ciddiye aldığı tek Batılı önder olan Almanya’nın eski başbakanı Angela Merkel’in de nazaranv mühletinin sona ermesiyle, Rusya’nın 1990’larda yaşadığı küçük düşürücü durumların intikamını alacak noktaya geldiğini düşünüyor.
Kovalçuk’un 2011’den bir fotoğrafı
ARKADAŞLARIYLA DA DANIŞMANLARIYLA DA GÖRÜŞMÜYOR
Görünüşe nazaran etrafında Putin’e “Hayır” diyen kimse de bulunmuyor. Kendisini tanıyan bireyler artık arkadaşlarıyla buluşup mangal partileri yapmadığını anlatıyor. Son senelerda bilhassa de pandeminin başından bu yana biroldukca danışmanı ve arkadaşıyla temasını kopardığı söylenen Putin için Zigar, “Eskiden tebaasının çatışmaları üzerinde oyunlar oynamayı onları birbirine kırdırmayı seven bir imparator üzere görünen Putin bugün eski maiyetindeki birçok şahıstan bile uzaklaşmış ve izole olmuş bir vaziyette” sözlerini kullandı.
Muhafızlarının da Putin için çok katı bir protokol uyguladığı belirtiliyor. Devlet Lideri’yle görüşmek isteyen kim olursa olsun, toplantı öncesi 1 hafta karantinaya girmesi gerekiyor. Buna bir vakit içinder Putin’in özel kalemi olan bugün de Rusya hükümetine ilişkin petrol şirketi Rosneft’in CEO’su olan İgor Seçin de dahil. Seçin’in orta ara Putin’le görüşebilmek için her ay 2-3 haftayı zarurî karantinada geçirdiği belirtiliyor.
KOLEKTİF PUTİN’E NE OLDU?
Zigar 2016’da yayımlanan kitabında bahsetmiş olduğu “kolektif Putin” kavramına da atıf yaparak “Çevresindekiler her vakit Putin’in ne isteyeceğini evvelinde öngörmeye çalışırdı ve Putin’e tam olarak duymak istediğini söylerlerdi” vurgusunu yaptı.
“Kolektif Putin varlığını sürdürüyor. Dünya bunu işgal arifesinde gördü [yukarıda bahsetmiş olduğumiz 21 Şubat tarihindeki Ulusal güvenlik Kurulu toplantısından bahsediyor]” diyen Zigar, bütün Rus televizyon kanalları tarafınca yayınlanan bu merasimin gayesinin işgalin sorumluluğunu ülkenin tüm üst seviye yetkililerine bölüştürmek olduğunu lakin beraberinde Putin’in eski kurmaylarından ne kadar sıkıldığını da ortaya koyduğunu belirtti.
Zigar, “Karşısındakileri ne kadar hor gördüğü açıktı. Putin ‘Sizin işiniz bana evet demek’ der üzere görünüyordu” derken bilhassa Dış İstihbarat Dairesi Yöneticisi Sergey Narişkin’in yediği fırçayı hatırlattı.
Tüm kurul üyelerinin birer birer kürsüye gelip niye LPR ve DPR’nin bağımsızlığının tanınması gerektiğini anlattığı görüşmede Narişkin ezberini bozup herkesten farklı şeyler söylemeye yeltendiğinde Putin’den azar işitmişti. Putin’in duruma dair değerlendirmelerini sorması üzerine Narişkin kızarıp bozarmış, söyleyeceklerini karıştırmaya başlamış ve Putin tarafınca, “Şu an bunu konuşmuyoruz” kelamlarıyla sertçe uyarılmıştı. Narişkin çabucak toparlanıp Putin’in haklı olduğunu belirtirken toplantının imajlarının, Putin’in rahatsızlığını net bir biçimde ortaya koyacak biçimde montajlanmış olması da dikkat çekmişti.
RUSYA’YI KURTARACAK TEK KİŞİ
New York Times için kaleme aldığı yazıda, Putin’in yakın etrafındaki kimi isimlerin kendisini uzun yıllardır Rusya’yı kurtaracak tek başkan olduğu, öbür birinin iktidarının Rusya’yı çöküşe götüreceği konusunda ikna etmek için çabaladığını da söz eden Zigar, “Şimdi hakikaten ve içtenlikle, Rusya’yı kurtaracak tek kişinin kendisi olduğuna inanıyor. Aslına nazaran buna o kadar fazlaca inanıyor ki etrafındakilerin planlarını önleyebileceğini düşünüyor. Onlara da güvenemiyor” yorumunu yaptı.
Rusya’nın milletlerarası kamuoyunda yalnızlaşmasının da Putin’in bu mentalitesini yansıttığını söyleyen Zigar, satırlarını şöyleki noktaladı: “Ama hem de büsbütün yalnızlaşmanın, Rusya ortasındaki güvenilmez ögeleri ülkeden göndereceğine de inanıyor üzere. Son iki haftada Putin’i protesto eden entelektüeller, yöneticiler, oyuncular, gazeteciler apar topar ülkeyi terk etti. Kimileri varlıklarını bile geride bıraktı. Korkarım Putin’in ve Kovalçuk’un açısından bakıldığında, bu yaşananlar Rusya’yı daha da kuvvetlendirecek.”
Rusya’nın Şubat ayındaki nükleer füze testinden bir an
DÜNYANIN GERİ KALANI BUNDAN NE ÇIKARMALI?
Kelamın kısası Rusya halkı için yalnızlığın sonu daha fazla yalnızlık üzere görünüyor. Pekala Putin’in Zigar’ın satırlarına yansıyan ruh hali, dünyanın geri kalanı için ne manaya geliyor? Putin’in Rusya’yı eski ulu günlerine kavuşturma isteğinin sonu nerelere varabilir?
Akla birinci gelen ihtimal en vahimi, yani Rusya’nın nükleer ya da biyolojik silah kullanmasına başvurması. Ve bu ihtimal son birkaç günde daha fazla dillendirilir oldu.
Rus yetkililer geçtiğimiz hafta ortasında birkaç defa ABD’yi Ukrayna’nın biyolojik silah çalışmalarına para aktarmakla suçlayan açıklamalar yaptı. Batılı yetkililer ise bu kitle imha silahı suçlamalarının Moskova tarafınca biyolojik ya da kimyasal silah kullanmasına bir taban hazırlama gayesi taşıyor olabileceğini öne sürüyor.
Son olarak Rusya Dışişleri Bakanlığı’ndan 10 Mart’ta yapılan açıklamada ABD merkezli bir kuruluşun Ukrayna’da yarasalarda bulunan koronavirüsler üzerinde araştırmaları finanse etmekte olduğu açıklandı. Bakan Sergey Lavrov, “Bunlar barışçıl deneyler değil” diye konuştu. Beyaz Saray ise bir gün evvel mevzuyla ilgili açıklama yaparak suçlamaları reddetmişti.
Başka yandan Wall Street Journal’a konuşan Batılı yetkililer bu açıklamaların Moskova’nın nükleer, biyolojik yahut kimyasal silahlara başvurabileceğinin bir işareti olduğundan endişelendiklerini söylemiş oldu.
Kitle imha silahları söylemi yakın tarihi bilenlere yabancı değil. ABD de 11 Eylül daha sonrası Irak’ı işgaline yer hazırlarken birebir telaffuzdan faydalanmıştı. Bush idaresi Saddam’ın elinde kimyasal ve biyolojik silahlar olduğunu, hatta nükleer silah geliştirme potansiyeli bulunduğunu tez ederek Irak işgalini yasallaştırmıştı. yıllar süren savaşın sonunda acı gerçek ortaya çıktı: Irak’ta kitle imha silahı bulunamadı.
NÜKLEER SİLAHLAR ALANA SÜRÜLEBİLİR Mİ?
Başka yandan Ukrayna işgalinin başlamasından yalnızca birkaç gün daha sonra, Putin’in, ülkesinin nükleer silahlarının “muharebeye hazır” durumuna getirilmesi buyruğunu vermesi, nükleer savaş telaşlarını artırdı. Kimi uzmanlar bu buyruğun hedefinin NATO’ya “uzak durun” iletisi vermek olduğunu belirtirken, Rusya’nın taktiksel nükleer füzeleri alana sürebileceğini düşünenler de var.
Amerikan Bilim İnsanları Federasyonu’nda Nükleer Enformasyon Projesi Yöneticisi olarak bakılırsav yapan Hans Kristensen, “Putin’in güç şovları konusunda mutlaka kaygılanmalıyız; sorumsuz ve pervasız bir davranış bu. Ancak hakikaten bu füzeleri kullanıp kullanmayacağı konusunda endişelenmeli miyiz? Bu bence öteki bir soru” dedi.
Kristensen, “Çünkü bu mevzuda askeri kuvvetleri hazırlamak üzere somut adımlar attığına dair işaretler olduğu istikametinde bir şey duymadım” diye konuştu. Kristensen Putin’in atılımının bir güç gösterisi de olabileceğini fakat daha çok NATO’ya verilmiş bir ileti olduğunu belirtti.
Middlebury Memleketler arası Çalışmalar Enstitüsü araştırmacılarından nükleer silahlanma uzmanı Joshua Pollack da benzeri bir yorum yaparak, “Putin ne vakit nükleer silahlardan bahsetse, hedefi NATO’yu uyarmaktı, NATO savaştan uzak durduğu surece nükleer silahlar epey da dert verici değil” dedi.
Rusya’nın taktiksel nükleer silahlarını kullanımının sonuçlarının kesin bir felaket olacağı belirtiliyor. Princeton Üniversitesi’nde yapılan bir araştırmada, bu silahların alana sürülmesi halinde Rusya, ABD ve NATO müttefiki ülkelerde yaşayan 91 milyon insanın 3 saat ortasında ömrünü kaybedilebileceği açıklandı. Princeton’ın Bilim ve Global Güvenlik Laboratuvarı’nın geliştirdiği simülasyona bakılırsa, Rusyadan yalnızca bir “uyarı atışı” gelse bile, bu durum topyekûn nükleer savaş riski manasına geliyor.
“PUTİN ŞU AN BİR HESAP YAPIYOR”
Lakin Kristensen ve Pollack kadar rahat olamayanlar da var. German Marshall Fund araştırmacılarından Jonathan Katz, Putin’in tehditlerinin çok ciddiye alınması gerektiğini düşünenlerden. Katz, Çeçenistan, Suriye üzere örneklerin tersine Ukrayna’da NATO’nun ve ABD’nin hududun çabucak öbür tarafında olduğuna dikkat çekerek, “Şu an Putin bir hesap yapıyor. Şayet bu iş daha kıymetli bir şeye dönüşürse, elindeki her türlü silahı kullanmaya karar verebilir. Şayet olayın Ukrayna’nın ötesine taştığını NATO’ya ve ABD’ye yayıldığını düşünürse, bence hiç bir şey için ‘olmaz’ denemez” diye konuştu.
Geçmişte Rusya’da savunma ataşeliği bakılırsavinde de bulunmuş olan Harvard Üniversitesi Belfer Bilim ve Milletlerarası Bağlantılar Merkezi araştırmacısı Emekli Tuğgeneral Kevin Ryan ise ümitsizliğe kapılan Putin’in ABD ve NATO’yu çatışmanın haricinde tutmak için “küçük bir nükleer silah” kullanabileceğini belirtti.
“Bu güzel bir şey değil ve Putin dahil hiç kimsenin üzerine atlayacağı bir şey olduğunu da düşünmüyorum” diyen Ryan şu biçimde devam etti: “Ama bu savaş şu an Putin’in her şeyi. Şayet bunu başaramazsa iktidarının sonu gelebilir.”
PUTİN’İN ÇIKIŞ YOLU YOK MU?
Benzeri bir görüşü Amerikan Teşebbüs Enstitüsü Rusya uzmanı Leon Aron da lisana getirdi. Aron, Washington Post için kaleme aldığı yazıda “Rusya’nın ulusal geleneği askeri başarısızlıkları affetmez” derken Kırım Savaşı’ndan Rus-Japon Savaşı’na Birinci Dünya Savaşı’ndan Afganistan’ın işgaline ve hatta Küba Füze Krizi’ne kadar biroldukca hadiseden örnekler vererek, cephedeki başarısızlıkların iktidar değişimlerine yol açtığını söz etti.
New York Times köşe muharriri Thomas Friedman da Aron’un bu satırlarına gönderme yaptığı “Putin’in Uygun Bir Çıkış Yolu Yok ve Bu Beni Çok Korkutuyor” başlıklı yazıda şu yorumu yaptı:
“Putin erken ve küçük kaybetmeyi reddedecek ve tek başka sonuç büyük ve geç kaybetmesi. Lakin bu yalnız onun savaşı olduğundan ve yenilgiyi kabul edemeyeceğinden, Ukrayna’da eli yükseltmeye devam edecek… ta ki nükleer silah kullanmayı düşünmeye başlayana kadar.”
Rusya’nın dünyanın en büyük üçüncü petrol üreticisi olduğunu ve 6000 civarında nükleer savaş başlığını da elinde tuttuğunu hatırlatan Friedman, “Rusya’nın yenilgiyi kabullenmeyi asla kaldıramayacak bir adamın liderliğinde kendi tercihiyle girdiği, bir savaşı kaybetmesi halinde dünyanın geri kalanına yayılacak mali ve siyasi şokları tahayyül bile edemiyorum” tabirlerini kullandı.
New York Times’da yayımlanan “How Vladimir Putin Lost Interest in the Present”, “Putin Has No Good Way Out, and That Really Scares Me”, Wall Street Journal’da yayımlanan “Unfounded Russian Claims of Biological Weapons Research in Ukraine Stir Fears of Wider Risk” ve INSIDER’da yayımlanan “‘All bets are off’: Russia has a massive arsenal of battlefield nukes, and there’s heated debate about whether a desperate Putin might use it” başlıklı haberlerden derlenmiştir.
Birebir masa birkaç gün daha sonra Almanya Başbakanı Olaf Scholz’un ay sonuna yanlışsız da Azerbaycan Devlet Lideri İlham Aliyev’in Kremlin ziyaretinde sahneye çıktı. Her seferinde Putin bir uçta, konuğu öbür uçta oturuyordu.
Kremlin’den 21 Şubat akşamı gelen imajlar de dikkat cazipti. Putin, Luhansk Halk Cumhuriyeti ve Donetsk Halk Cumhuriyeti başkanlarıyla bir ortaya geldi. Rusya’nın bu cumhuriyetleri tanıdığını tasdikleyen imzalar atılırken de Putin odanın bir ucunda konukları öteki ucundaydı.
Son olarak Ukrayna işgalinin üçüncü gününde Putin bu sefer Savunma Bakanı Sergey Şoygu ve Genelkurmay Lideri General Valeri Gerasimov’la bir görüşme yaptı. Toplantı yeri Kremlin Sarayı’nın farklı bir odasıydı fakat daha evvelki fotoğraflarla ortak bir ayrıntı vardı: Aralık.
COVID TEDBİRİ Mİ?
Milletlerarası kamuoyu, 3 hafta ortasında peş peşe gelen bu fotoğrafların bir tesadüf olamayacağı konusunda hemfikir. Lakin sebebinin ne olduğuna dair tartışmalar sürüyor. En yaygın teori Putin’in Covid-19 korkusu niçiniyle fizikî arasını korumak için çabaladığı tarafında. Rusya başkanının bu hassasiyetinin altında çeşitli kronik sıhhat meselelerinin yatıyor olabileceği üzere spekülasyonlar da lisana getiriliyor. Hatta Kremlin’in Putin’in konuklarına görüşmeler öncesi Covid testi yapmak istediği fakat mesela Macron’un DNA hırsızlığı endişesiyle bunu reddettiği üzere tezler da lisana getirildi.
Öteki yandan bu fotoğrafları, Putin’in hem milletlerarası kamuoyunda birebir vakitte Kremlin etraflarında günden güne artan yalnızlığının birer sembolü olarak bakılırsanler de var.
Rus gazeteci Mihail Zigar, geçtiğimiz günlerde bu hususta pek değişik kimi ayrıntılar içeren bir yazı kaleme aldı. Daha evvel Rusya’nın bağımsız haber kanallarından olan Dozhd’un yayın direktörlüğünü yapan ve “All the Kremlin’s Men: Inside the Court of Vladimir Putin” (Kremlin’in Tüm Adamları: Vladimir Putin’in Sarayı’nın İç Yüzü) isimli bir kitabı bulunan Zigar, New York Times’da yayımlanan “Putin Şimdiye İlgisini Nasıl Kaybetti” başlıklı yazısında şöyleki dedi:
“Vladimir Putin’in Ukrayna’yı işgal sonucu yardımıyla, Rusya şu an hiç olmadığı kadar izole olmuş durumda. İktisada yaptırımlar uygulanıyor, milletlerarası markalar ülkeden çekiliyor. Haber medyası üzerinde kısıtlamalar daha da arttı ve geriye yalnızca paranoya, milliyetçilik ve yanlış bilgi akışları kaldı. İnsanların sonların ötesiyle olan bağlantıları günden güne azalacak. Korkarım Rusya, liderine her geçen gün daha fazla benziyor.”
MART 2020 daha sonraSI NELER YAŞANDI?
yıllardır üst seviye iş insanlarıyla ve Kremlin takımlarıyla görüşmeler yaptığını ve 2016’da yayımlanan kitabının devamını yazmak için araştırmalar yürüttüğünü hatırlatan Zigar, Putin’in davranışlarında pandeminin başından itibaren derde yol açan değişimler yaşandığını belirterek şu tabirleri kullandı:
“Eski bir KGB casusu olan Putin, her vakit ketum ve komplo teorilerine açık bir insandı. Başkan’ın etrafında olup bitenler hiç bir vakit şeffaf değildi. Lakin Putin’in son iki yıldaki davranışlarıyla ilgili duyduğum şeyler epey tasa verici. Münzevi ve erişilmez hali, Rusya’nın Ukrayna üstündeki hakimiyetinin bir daha sağlanması gerektiğine duyduğu kuvvetli inanç ve etrafını ideologlar ve dalkavuklarla çevirmiş olması, Avrupa’nın İkinci Dünya Savaşı’ndan bu yana en tehlikeli anını yaşamasının yolunu hazırladı.”
Valday’daki bu manastır 2008’de Putin’in ziyaretiyle ünlenmişti
KARANTİNADA YANINDA BİR KİŞİ VAR
Zigar’ın aktardığına göre, Putin 2020 yılının ilkbahar ve yaz aylarını Valday’da bulunan konutunda karantinada geçirdi. (Moskova ile St. Petersburg’un orta noktasında bulunan Valday, değerli bir turizm merkezi olarak biliniyor.) Rusya idaresinden kaynaklar, Zigar’a, karantina sırasında Putin’e Yuri Kovalçuk’un eşlik ettiğini söylemiş oldu.
Rossiya Bank’ın en büyük hissedarı olan ve Kremlin yanlısı olarak bilinen biroldukca medya kuruluşunun denetimini elinde bulunduran Kovalçuk, 1990’lardan bu yana Putin’in en yakın arkadaşlarından ve en güvendiği danışmanlarından biri olarak tanınıyor. Fakat Zigar’a konuşan kaynaklara nazaran, 2020 yılı prestijiyle, Kovalçuk bu rolünün de ötesine geçerek kendisini Rusya’nın fiiliyattaki iki numarası olarak konumlandırdı ve Putin’in maiyetindeki en nüfuzlu kişi haline geldi.
çok çarpıcı bir profile sahip olan Kovalçuk, fizik doktorası sahibi bir bilim insanı olarak bir vakit içinder Nobel ödüllü Jores Alferov’un başında olduğu bir enstitüde çalışıyordu. Lakin Zigar’a göre, bu özellikleri Kovalçuk’un yalnızca bir yanı. O hem de “Ortodoks Hristiyan gizemcilikini, Amerika aykırısı komplo teorilerini ve hedonizmi” bir ortaya getiren bir dünya görüşüne sahip. Putin’in de bu dünya görüşünü benimsediği, ikilinin 2020 yazından itibaren etle tırnak üzere olduğu ve Rusya’yı ulu günlerine geri döndürmek için planlar yaptığı da söyleniyor.
ARTIK İLE İLGİLENMİYOR, GEÇMİŞE TAKILMIŞ biçimde
Putin’in geçtiğimiz 2 yılda danışmanlarıyla olan diyaloglarını bilen kaynakların söylemiş olduğine nazaran, Rusya Devlet Lideri “şimdi”ye olan ilgisini büsbütün kaybetmiş durumda. İktisat, toplumsal sorunlar, koronavirüs pandemisi üzere bahisler Putin’in hududunu bozuyor. Onun yerine o ve Kovalçuk geçmişi takıntı haline getirmiş durumdalar.
Zigar, “Konuştuğum bir Fransız diplomat bana Macron’un geçen ay yaptıkları bir toplantıda Putin’in kendisine uzun bir tarih nutku çekmesine hayli şaşırdığını söylemiş oldu. Lakin şaşırmamalıydı” tabirlerini kullandı. Çünkü Rus gazeteciye nazaran Putin, kendini geçtiğimiz senelerda yaşanan prestij kayıplarını tamir edebileceği eşsiz bir tarihî pozisyonda görüyor.
Şöyle ki, 1990’lı senelerda Putin ve Kovalçuk birinci tanıştıklarında, Sovyetler Birliği dağılalı yalnızca birkaç yıl olmuştu. O günlerde ne Putin ne Kovalçuk ne de Rusya Federasyonu çabucak hemen ayaklarının üzerinde durabiliyordu. Bu şartlarda Batı, Rusya’nın zayıflığından faydalanıp NATO’yu ülkenin hudutlarına kadar sürdü. Putin bugünkü şartların o günlerin tam aykırısı olduğuna, bugün zayıf olan tarafın Batı olduğuna inanıyor. Kendisinin hakikaten ciddiye aldığı tek Batılı önder olan Almanya’nın eski başbakanı Angela Merkel’in de nazaranv mühletinin sona ermesiyle, Rusya’nın 1990’larda yaşadığı küçük düşürücü durumların intikamını alacak noktaya geldiğini düşünüyor.
Kovalçuk’un 2011’den bir fotoğrafı
ARKADAŞLARIYLA DA DANIŞMANLARIYLA DA GÖRÜŞMÜYOR
Görünüşe nazaran etrafında Putin’e “Hayır” diyen kimse de bulunmuyor. Kendisini tanıyan bireyler artık arkadaşlarıyla buluşup mangal partileri yapmadığını anlatıyor. Son senelerda bilhassa de pandeminin başından bu yana biroldukca danışmanı ve arkadaşıyla temasını kopardığı söylenen Putin için Zigar, “Eskiden tebaasının çatışmaları üzerinde oyunlar oynamayı onları birbirine kırdırmayı seven bir imparator üzere görünen Putin bugün eski maiyetindeki birçok şahıstan bile uzaklaşmış ve izole olmuş bir vaziyette” sözlerini kullandı.
Muhafızlarının da Putin için çok katı bir protokol uyguladığı belirtiliyor. Devlet Lideri’yle görüşmek isteyen kim olursa olsun, toplantı öncesi 1 hafta karantinaya girmesi gerekiyor. Buna bir vakit içinder Putin’in özel kalemi olan bugün de Rusya hükümetine ilişkin petrol şirketi Rosneft’in CEO’su olan İgor Seçin de dahil. Seçin’in orta ara Putin’le görüşebilmek için her ay 2-3 haftayı zarurî karantinada geçirdiği belirtiliyor.
KOLEKTİF PUTİN’E NE OLDU?
Zigar 2016’da yayımlanan kitabında bahsetmiş olduğu “kolektif Putin” kavramına da atıf yaparak “Çevresindekiler her vakit Putin’in ne isteyeceğini evvelinde öngörmeye çalışırdı ve Putin’e tam olarak duymak istediğini söylerlerdi” vurgusunu yaptı.
“Kolektif Putin varlığını sürdürüyor. Dünya bunu işgal arifesinde gördü [yukarıda bahsetmiş olduğumiz 21 Şubat tarihindeki Ulusal güvenlik Kurulu toplantısından bahsediyor]” diyen Zigar, bütün Rus televizyon kanalları tarafınca yayınlanan bu merasimin gayesinin işgalin sorumluluğunu ülkenin tüm üst seviye yetkililerine bölüştürmek olduğunu lakin beraberinde Putin’in eski kurmaylarından ne kadar sıkıldığını da ortaya koyduğunu belirtti.
Zigar, “Karşısındakileri ne kadar hor gördüğü açıktı. Putin ‘Sizin işiniz bana evet demek’ der üzere görünüyordu” derken bilhassa Dış İstihbarat Dairesi Yöneticisi Sergey Narişkin’in yediği fırçayı hatırlattı.
Tüm kurul üyelerinin birer birer kürsüye gelip niye LPR ve DPR’nin bağımsızlığının tanınması gerektiğini anlattığı görüşmede Narişkin ezberini bozup herkesten farklı şeyler söylemeye yeltendiğinde Putin’den azar işitmişti. Putin’in duruma dair değerlendirmelerini sorması üzerine Narişkin kızarıp bozarmış, söyleyeceklerini karıştırmaya başlamış ve Putin tarafınca, “Şu an bunu konuşmuyoruz” kelamlarıyla sertçe uyarılmıştı. Narişkin çabucak toparlanıp Putin’in haklı olduğunu belirtirken toplantının imajlarının, Putin’in rahatsızlığını net bir biçimde ortaya koyacak biçimde montajlanmış olması da dikkat çekmişti.
RUSYA’YI KURTARACAK TEK KİŞİ
New York Times için kaleme aldığı yazıda, Putin’in yakın etrafındaki kimi isimlerin kendisini uzun yıllardır Rusya’yı kurtaracak tek başkan olduğu, öbür birinin iktidarının Rusya’yı çöküşe götüreceği konusunda ikna etmek için çabaladığını da söz eden Zigar, “Şimdi hakikaten ve içtenlikle, Rusya’yı kurtaracak tek kişinin kendisi olduğuna inanıyor. Aslına nazaran buna o kadar fazlaca inanıyor ki etrafındakilerin planlarını önleyebileceğini düşünüyor. Onlara da güvenemiyor” yorumunu yaptı.
Rusya’nın milletlerarası kamuoyunda yalnızlaşmasının da Putin’in bu mentalitesini yansıttığını söyleyen Zigar, satırlarını şöyleki noktaladı: “Ama hem de büsbütün yalnızlaşmanın, Rusya ortasındaki güvenilmez ögeleri ülkeden göndereceğine de inanıyor üzere. Son iki haftada Putin’i protesto eden entelektüeller, yöneticiler, oyuncular, gazeteciler apar topar ülkeyi terk etti. Kimileri varlıklarını bile geride bıraktı. Korkarım Putin’in ve Kovalçuk’un açısından bakıldığında, bu yaşananlar Rusya’yı daha da kuvvetlendirecek.”
Rusya’nın Şubat ayındaki nükleer füze testinden bir an
DÜNYANIN GERİ KALANI BUNDAN NE ÇIKARMALI?
Kelamın kısası Rusya halkı için yalnızlığın sonu daha fazla yalnızlık üzere görünüyor. Pekala Putin’in Zigar’ın satırlarına yansıyan ruh hali, dünyanın geri kalanı için ne manaya geliyor? Putin’in Rusya’yı eski ulu günlerine kavuşturma isteğinin sonu nerelere varabilir?
Akla birinci gelen ihtimal en vahimi, yani Rusya’nın nükleer ya da biyolojik silah kullanmasına başvurması. Ve bu ihtimal son birkaç günde daha fazla dillendirilir oldu.
Rus yetkililer geçtiğimiz hafta ortasında birkaç defa ABD’yi Ukrayna’nın biyolojik silah çalışmalarına para aktarmakla suçlayan açıklamalar yaptı. Batılı yetkililer ise bu kitle imha silahı suçlamalarının Moskova tarafınca biyolojik ya da kimyasal silah kullanmasına bir taban hazırlama gayesi taşıyor olabileceğini öne sürüyor.
Son olarak Rusya Dışişleri Bakanlığı’ndan 10 Mart’ta yapılan açıklamada ABD merkezli bir kuruluşun Ukrayna’da yarasalarda bulunan koronavirüsler üzerinde araştırmaları finanse etmekte olduğu açıklandı. Bakan Sergey Lavrov, “Bunlar barışçıl deneyler değil” diye konuştu. Beyaz Saray ise bir gün evvel mevzuyla ilgili açıklama yaparak suçlamaları reddetmişti.
Başka yandan Wall Street Journal’a konuşan Batılı yetkililer bu açıklamaların Moskova’nın nükleer, biyolojik yahut kimyasal silahlara başvurabileceğinin bir işareti olduğundan endişelendiklerini söylemiş oldu.
Kitle imha silahları söylemi yakın tarihi bilenlere yabancı değil. ABD de 11 Eylül daha sonrası Irak’ı işgaline yer hazırlarken birebir telaffuzdan faydalanmıştı. Bush idaresi Saddam’ın elinde kimyasal ve biyolojik silahlar olduğunu, hatta nükleer silah geliştirme potansiyeli bulunduğunu tez ederek Irak işgalini yasallaştırmıştı. yıllar süren savaşın sonunda acı gerçek ortaya çıktı: Irak’ta kitle imha silahı bulunamadı.
NÜKLEER SİLAHLAR ALANA SÜRÜLEBİLİR Mİ?
Başka yandan Ukrayna işgalinin başlamasından yalnızca birkaç gün daha sonra, Putin’in, ülkesinin nükleer silahlarının “muharebeye hazır” durumuna getirilmesi buyruğunu vermesi, nükleer savaş telaşlarını artırdı. Kimi uzmanlar bu buyruğun hedefinin NATO’ya “uzak durun” iletisi vermek olduğunu belirtirken, Rusya’nın taktiksel nükleer füzeleri alana sürebileceğini düşünenler de var.
Amerikan Bilim İnsanları Federasyonu’nda Nükleer Enformasyon Projesi Yöneticisi olarak bakılırsav yapan Hans Kristensen, “Putin’in güç şovları konusunda mutlaka kaygılanmalıyız; sorumsuz ve pervasız bir davranış bu. Ancak hakikaten bu füzeleri kullanıp kullanmayacağı konusunda endişelenmeli miyiz? Bu bence öteki bir soru” dedi.
Kristensen, “Çünkü bu mevzuda askeri kuvvetleri hazırlamak üzere somut adımlar attığına dair işaretler olduğu istikametinde bir şey duymadım” diye konuştu. Kristensen Putin’in atılımının bir güç gösterisi de olabileceğini fakat daha çok NATO’ya verilmiş bir ileti olduğunu belirtti.
Middlebury Memleketler arası Çalışmalar Enstitüsü araştırmacılarından nükleer silahlanma uzmanı Joshua Pollack da benzeri bir yorum yaparak, “Putin ne vakit nükleer silahlardan bahsetse, hedefi NATO’yu uyarmaktı, NATO savaştan uzak durduğu surece nükleer silahlar epey da dert verici değil” dedi.
Rusya’nın taktiksel nükleer silahlarını kullanımının sonuçlarının kesin bir felaket olacağı belirtiliyor. Princeton Üniversitesi’nde yapılan bir araştırmada, bu silahların alana sürülmesi halinde Rusya, ABD ve NATO müttefiki ülkelerde yaşayan 91 milyon insanın 3 saat ortasında ömrünü kaybedilebileceği açıklandı. Princeton’ın Bilim ve Global Güvenlik Laboratuvarı’nın geliştirdiği simülasyona bakılırsa, Rusyadan yalnızca bir “uyarı atışı” gelse bile, bu durum topyekûn nükleer savaş riski manasına geliyor.
“PUTİN ŞU AN BİR HESAP YAPIYOR”
Lakin Kristensen ve Pollack kadar rahat olamayanlar da var. German Marshall Fund araştırmacılarından Jonathan Katz, Putin’in tehditlerinin çok ciddiye alınması gerektiğini düşünenlerden. Katz, Çeçenistan, Suriye üzere örneklerin tersine Ukrayna’da NATO’nun ve ABD’nin hududun çabucak öbür tarafında olduğuna dikkat çekerek, “Şu an Putin bir hesap yapıyor. Şayet bu iş daha kıymetli bir şeye dönüşürse, elindeki her türlü silahı kullanmaya karar verebilir. Şayet olayın Ukrayna’nın ötesine taştığını NATO’ya ve ABD’ye yayıldığını düşünürse, bence hiç bir şey için ‘olmaz’ denemez” diye konuştu.
Geçmişte Rusya’da savunma ataşeliği bakılırsavinde de bulunmuş olan Harvard Üniversitesi Belfer Bilim ve Milletlerarası Bağlantılar Merkezi araştırmacısı Emekli Tuğgeneral Kevin Ryan ise ümitsizliğe kapılan Putin’in ABD ve NATO’yu çatışmanın haricinde tutmak için “küçük bir nükleer silah” kullanabileceğini belirtti.
“Bu güzel bir şey değil ve Putin dahil hiç kimsenin üzerine atlayacağı bir şey olduğunu da düşünmüyorum” diyen Ryan şu biçimde devam etti: “Ama bu savaş şu an Putin’in her şeyi. Şayet bunu başaramazsa iktidarının sonu gelebilir.”
PUTİN’İN ÇIKIŞ YOLU YOK MU?
Benzeri bir görüşü Amerikan Teşebbüs Enstitüsü Rusya uzmanı Leon Aron da lisana getirdi. Aron, Washington Post için kaleme aldığı yazıda “Rusya’nın ulusal geleneği askeri başarısızlıkları affetmez” derken Kırım Savaşı’ndan Rus-Japon Savaşı’na Birinci Dünya Savaşı’ndan Afganistan’ın işgaline ve hatta Küba Füze Krizi’ne kadar biroldukca hadiseden örnekler vererek, cephedeki başarısızlıkların iktidar değişimlerine yol açtığını söz etti.
New York Times köşe muharriri Thomas Friedman da Aron’un bu satırlarına gönderme yaptığı “Putin’in Uygun Bir Çıkış Yolu Yok ve Bu Beni Çok Korkutuyor” başlıklı yazıda şu yorumu yaptı:
“Putin erken ve küçük kaybetmeyi reddedecek ve tek başka sonuç büyük ve geç kaybetmesi. Lakin bu yalnız onun savaşı olduğundan ve yenilgiyi kabul edemeyeceğinden, Ukrayna’da eli yükseltmeye devam edecek… ta ki nükleer silah kullanmayı düşünmeye başlayana kadar.”
Rusya’nın dünyanın en büyük üçüncü petrol üreticisi olduğunu ve 6000 civarında nükleer savaş başlığını da elinde tuttuğunu hatırlatan Friedman, “Rusya’nın yenilgiyi kabullenmeyi asla kaldıramayacak bir adamın liderliğinde kendi tercihiyle girdiği, bir savaşı kaybetmesi halinde dünyanın geri kalanına yayılacak mali ve siyasi şokları tahayyül bile edemiyorum” tabirlerini kullandı.
New York Times’da yayımlanan “How Vladimir Putin Lost Interest in the Present”, “Putin Has No Good Way Out, and That Really Scares Me”, Wall Street Journal’da yayımlanan “Unfounded Russian Claims of Biological Weapons Research in Ukraine Stir Fears of Wider Risk” ve INSIDER’da yayımlanan “‘All bets are off’: Russia has a massive arsenal of battlefield nukes, and there’s heated debate about whether a desperate Putin might use it” başlıklı haberlerden derlenmiştir.