celikci
New member
Dünyanın gözü kulağı günlerdir Ukrayna’da. Fakat dünya üzerinde bir coğrafya var ki 8000 kilometre uzakta olsa da Ukrayna’da yaşanan her patlamanın sarsıntısını temellerinde hissediyor. O coğrafya Tayvan ve Tayvanlılar Rusya’nın müttefiki Çin’in de benzeri bir operasyon başlatıp adayı işgal etmesinden tasa ediyor.
Yeni durumun detaylarına girmedilk evvel Çin-Tayvan sorununun öncesine bir bakalım. Tarih kitaplarına nazaran, Xinhai İhtilali’yle 2000 yıldır karar süren Qing hanedanının yıkılmasının akabinde 1 Aralık 1912’de Sun Yat-sen liderliğinde Çin Cumhuriyeti kuruldu. Bu cumhuriyetin sonları hem Çin anakarasını tıpkı vakitte Tayvan adasını kapsıyordu. bir süre daha sonra patlak veren Çin İç Savaşı niçiniyle Çin Cumhuriyeti’nin hükümet merkezi Tayvan adasına taşındı. Akabinde 1 Ekim 1949’da Çin Komünist İhtilali’nin kararı olarak Çin Halk Cumhuriyeti kuruldu. Chiang Kai-shek’in kapitalizm yanlısı “Milliyetçi Hükümeti” ise Tayvan’a çekildi.
Resmi ismi hala Çin Cumhuriyeti olan Tayvan, Çin anakarasının da kendi toprağı olduğunu savunuyor. Çin Halk Cumhuriyeti de Tayvan Boğazı’nın iki yanındaki toprakların da Çin’e ilişkin olduğu temeline dayanan “tek Çin” unsuru doğrultusunda Tayvan üzerinde hak tez ediyor. Fakat Tayvan’da yaşayıp da kendini Çinli hissedenlerin sayısı pek az. Hakikaten sonuçları 2020 yılında Ulusal Chengchi Üniversitesi tarafınca açıklanan bir araştırmada, adada yaşayanların yüzde 64’ünü kendisini yalnızca Tayvanlı olarak tanımlıyordu. Çinli olduğunu söyleyenlerin oranı ise sadece yüzde 3’tü. Dahası Çin Komünist Partisi’nin 1949’dan bu yana ada üzerinde denetim sağladığı rastgele bir periyot de bulunmuyor.
Tayvan’ı bağımsız bir ülke olarak tanıyan Birleşmiş Milletler (BM) üyelerinin sayısı yalnızca 14. 50’den çok ülkenin de çeşitli temsilcilik ofisleri ve konsolosluklar aracılığıyla Tayvan’la gayri resmi ilgileri bulunuyor. BM’deki ve başka oldukcauluslu örgütlerdeki iştiraki pek sonlu olan Tayvan’ın Çin’in tesiriyle “diplomatik yalnızlığa” zorlandığı da yaygın bir yorum.
Tayvan’da yaşayan Ukraynalıların Moskova Uyum Ofisi önündeki protestosuna Tayvanlılar da dayanak verdi
UKRAYNA’YA BİRİNCİ TAKVİYE VERENLERDEN BİRİ TAYVAN OLDU
Yakın vakte kadar hayli uluslu bir savaşın yaşanması mümkün noktalardan biri kabul edilen, milletlerarası kamuoyunda biraz da abartıyla “dünyanın en tehlikeli yeri” olarak nitelendirilen Tayvan’ın halkı ve yöneticileri, Rusya’nın geçen hafta başlatmış olduğu Ukrayna operasyonunu büyük bir tasayla izliyor. İşgal haberlerinin gelmesinin akabinde Tayvan cephesinden yapılan açıklamalarda, Ukrayna’ya takviye bildirileri lisana getirildi ve Rusya’ya çeşitli ekonomik yaptırımlar uygulanacağı açıklandı. Lider Tsai Ing-wen, Tayvan’ın “Çin’den gelen askeri tehditleri ve korkutmalar” düşünüldüğünde Ukrayna’nın durumu ile empati kurabileceğini” belirtti. Lider Yardımcısı Lai Ching-te de yaptığı açıklamada, “Kendi yazgısını tayin unsuru, kaba kuvvetle silinemez” dedi.
Başka yandan Pekin’in kendini gereğince kuvvetli hissettiği ve dünyanın Ukrayna’ya odaklanmasını fırsat bilip bir atılım yapabileceğine dair spekülasyonlar da lisana getiriliyor. Örneğin Tayvan Dışişleri Bakanı bu ay başlarında yaptığı bir açıklamada, “Çin Tayvan’a karşı askeri güç kullanmayı her an düşünebilir” dedi.
Pekin’in Batı’nın Ukrayna konusunda Rusya’ya verdiği yansıyı yakından izleyip ona nazaran durum alacağı da dillendirilen yorumlar içinde. ABD Dışişleri Bakanı Antony Blinken da Şubat başlarında Avustralya’ya yaptığı ziyarette, dolaylı yoldan bu mevzuya değinerek, “Batı’nın Rusya’ya verdiği yansıyı dünyanın öbür ucunda izleyen öbürleri da olduğunu” söylemişti. Son olarak İngiltere Başbakanı Boris Johnson 19 Şubat günü “Ukrayna tehlikeye atılırsa, yaratacağı şok tüm dünyada yargılanır” derken bilhassa Tayvan’a vurgu yaptı.
Çin Dışişleri Sözcüsü Hua Chunying
ÇİN “TAYVAN, UKRAYNA DEĞİLDİR” DİYOR
Çin, Rusya’nın NATO kaynaklı güvenlik tehditleriyle ilgili korkularına sempatiyle yaklaşıyor. İki ülke “Batı’nın içişlerine karışması” olarak gördükleri problemler karşısında da ortak bir hal sergiliyor. Hatta bir hafta evvel iki ülkenin başkanı bir ortaya gelerek, bu paydaşlığın gücünü dünyaya bir sefer daha gösterdi.
Ancak Çin’in dış siyasetinin temelini ulusal egemenlik unsuru ve dışarıdan müdahalenin engellenmesi oluşturuyor. Çin, Hong Kong, Şincan, Tibet üzere bölgelerdeki siyasi hareketleri ayrılıkçılık olarak görüyor ve milletlerarası kamuoyunun “temel insan hakları ihlalleri” tenkitlerini içişlerine müdahale olarak kabul ediyor. ötürüsıyla Ukrayna sonları içine bulunan Donbas bölgesindeki ayrılıkçı Luhansk Halk Cumhuriyeti ile Donetsk Halk Cumhuriyeti’nin bağımsızlığını tanımış olması ve buralarda yaşayan etnik Rusların insan haklarının ihlal edildiği nedeni öne sürülerek bölgeye “barış gücü” göndermiş olması Çin’in siyasetine zıt görünüyor.
Çin Dışişleri Bakan Yardımcısı Hua Chunying’e geçen çarşamba günü düzenlediği basın toplantısında bu çelişki soruldu. Hua, Pekin’in Ukrayna konusunda ulusal egemenlik ve toprak bütünlüğü prensiplerine alışılmamış bir duruş benimseyip benimsemediği sorusu üzerine, “Bu savlar makûs niyetlidir ya da sorunları kasıtlı olarak çarpıtmaktadır” demişti.
bundan evvelki gün de Bakanlık Sözcüsü Wang Wenbin, Tayvan ile Ukrayna’daki durum içinde kıymetli farklar olduğunu vurguladı ve şu biçimde konuştu:
“Tayvan, Ukrayna değildir. Tayvan her vakit Çin’in vazgeçilemez bir modülü olmuştur. Bu tartışma konusu olmayan hukuksal ve tarihi bir gerçektir. ‘Tek Çin’ unsuru milletlerarası bağlantılara hâkim olan, üniversal seviyede kabul edilmiş bir normdur.”
Öbür yandan Putin de bu ay başlarında Rusya’nın Pekin’in tek Çin prensibine verdiği dayanağı bir dahaledi ve bağımsız Tayvan fikrine karşı çıktı, fakat askeri güç kullanmasına da sıcak yaklaşmadı. Putin Ekim ayında yaptığı bir açıklamada da Tayvan’ın Çin ordusu tarafınca işgal edilme riskinin epey büyük olmadığını söylemişti. “Bence Çin’in güç kullanımına gerek yok” diyen Putin, ortak çıkarların ada ile anakarayı birlikte hareket etmeye iteceğini savunmuştu.
Tayvan önderi Tsai
ÇİN DEVLET LİDERİ İÇİN KRİTİK BİR YIL
Bütün bu açıklamalar bir yana, Tayvan Boğazı geçen haftayı hareketli geçirdi. Çarşamba günü Lider Tsai, Tayvan’ın askeri ve ulusal güvenlik aygıtlarına savunma, izleme ve erken ihtar sistemlerinin güçlendirilmesi ve bilişsel savaşa karşı geliştirilmiş sofistike karşılıkların sağlamlaştırılması buyruğunu verdi. Perşembe günü de Pekin, Tayvan hava alanına 9 savaş uçağı gönderdi. Aslında bu sortiler iki yıldır neredeyse her gün yaşanıyor lakin tek seferde 9 uçağın birden gönderilmiş olması dikkat cazip.
Batılı analistler ise Çin’in yakın vakitte bir askeri operasyon düzenlemesini beklemiyor. Çünkü 2022 Çin Devlet Lideri Xi Jinping için hassas bir periyot. Zira beş yılda bir yapılan Komünist Parti Ulusal Kongresi yaklaşıyor. Xi, Ekim ayında yapılacak kongrede bir kere daha parti başkanı seçilirse üç periyot iktidarda kalarak ismini tarihe yazdırmış olacak. Tayvan’ın Ukrayna’ya kıyasla savunulması daha kolay bir coğrafya olduğunu da gözeten Çin idaresi, bu kritik devirde rastgele bir fiyasko riskine girmek istemiyor.
Londra Üniversitesi SOAS Çin Enstitüsü Yöneticisi Steve Tsang da CNN International’a yaptığı açıklamada, misal bir noktaya dikkat çekti. “Çin’in bu yıl Tayvan’a karşı güç kullanacağına inanmıyorum” diyen Tsang, “Başarılı olmayan bir askeri macera, Xi’nin üçüncü periyoduna pek yarar sağlamayacaktır. Bir başarısızlık yaşanması durumunda ise üçüncü devir seçilme talihi büsbütün ortadan kalkabilir” yorumunu yaptı.
Brookings Enstitüsü’nde Çin ve Asya bölgesi üzerine araştırmalar yapan Ryan Hass ise Guardian’a, “Çin’in önderleri boğazın iki yakasının birleşmesi konusunda vakit avantajının kendilerinde olduğunu vurgulamayı sürdürüyor. Eğilimler Çin’in tarafında” diye konuştu ve ekledi: “Bu, çalkantılı bir periyotta statükoyu korumak ismine âlâ bir münasebet.”
Lakin Tayvan’da yaşayan Çin uzmanı J. Michael Cole, Putin ve Xi kelam konusu olduğunda, kararların her vakit rasyonel bir halde alınmadığını belirterek şu biçimde konuştu: “Bizim açımızdan bakıldığında büyük yaptırım tehditlerine rağmen savaş açmak irrasyonel görünüyor lakin hayal edilemeyecek şeyler mümkün olabilir.”
Putin Kış Olimpiyatları’nın açılışı için Pekin’deydi
ABD İÇİN DE TAYVAN İLE UKRAYNA BİR DEĞİL
Tayvan, son senelerda ABD’den milyarlarca dolar pahasında silah almış olsa da ordusunun Çin’le uzunluk ölçüşebilmesi imkânsız. Geçen hafta Ukrayna’da gördüğümüz kentlerdeki sivillerin eğitilmesine yönelik programlar da Tayvan’da çabucak hemen deneme evresinde. ötürüsıyla rastgele bir operasyon halinde Tayvanlıların dışarıdan gelecek takviyeye muhtaç olduğu ortada.
Öte yandan ABD üzere Batılı güçler nezdinde Tayvan’ın stratejik ve ekonomik değeri, Ukrayna’ya kıyasla fazlaca daha üst sıralarda. (Örneğin dijital aletlerde kullanılan ileri düzey çiplerin neredeyse tamamını ve sıradan çiplerin büyük bir kısmını tek başına Tayvanlı bir şirket üretiyor. Yaz aylarında bu şirketin yaşadığı düşünceler, otomotiv ve teknoloji bölümlerindeki tedarik zincirlerine ağır darbeler vurmuştu.)
Harvard Üniversitesi bünyesinde bulunan Fairbank Çin Çalışmaları Merkezi araştırmacılarından Lev Nachman ise CNN’e yaptığı açıklamada, “ABD’nin Ukrayna’ya vereceği yanıt ile Tayvan’a vereceği karşılık birebir olmayacak. Zira Tayvan’la onseneler boyunca inşa edilen münasebet ile Washington’ın Ukrayna’ya, Avrupa Birliğine ya da NATO’ya olan sorumlulukları birbirinden farklı” dedi.
Uzmanlık alanı Tayvan siyaseti olan Nachman şöyleki devam etti:
“Pekin dünyanın işgale ve sonların bir daha çizilmesi muhtemelliğine nasıl cevap vereceğini yakından izleyecek ve Çin’in jeopolitik matematiğinde bir değişken olarak yer bulacak. Lakin Pekin’in Ukrayna niçiniyle Tayvan stratejisini kökünden değiştirmesi de pek mümkün değil.”
ABD VE BATI İÇİN BİR İMTİHAN
Öte yandan ABD-Çin bağları ile ABD-Rusya bağlantıları içindeki farkın senaryoyu değiştirebileceği de öne çıkan bir nokta.
New York merkezli Dış İlgiler Kurulu araştırmacılarından David Sacks, “Çin, ABD’nin en şiddetli uzun periyot rakibi ve dünya genelinde Amerika’nın çıkarlarını zorlayabilecek tek ülke. Şayet Çin Tayvan’ın denetimini ele geçirecek olursa, bölgesel bir hegemonya kurmak için en değerli adımı atmış olur. Çinli başkanlar ABD için farklı riskler kelam konusu olduğunun ve karşılığın da farklı olacağını biliyor” dedi.
Avustralya Ulusal Üniversitesi’nden siyaset bilimi uzmanı Wen-ti Sung Ukrayna’da alınacak halin ABD için bir turnusol kâğıdı niteliğinde olduğunu tabir etti. Sung şunları söylemiş oldu:
“Eğer ABD Batı Avrupa’nın Rusya’yla ilgili korkuları karşısında kararsız, tutarsız ya da umursamaz görülürse, Batı Avrupa’nın İndo-Pasifik sahnesinde ABD’ye yardım etme niyeti ve isteği de azalır.”
Brookings Enstitüsü’nden Hass ise geçen haftanın Tayvan hakkında kuvvetli telaffuzlar benimsemiş fakat harekete geçmemiş tüm Batılı hükümetler için bir ikaz olduğunu belirterek, “Uluslararası oynaklık ülkeleri Tayvan’ın güvenliğine ne kadar ehemmiyet verdiklerine dair daha açık konuşmaya zorluyor. Yaşanan olayların uyum sağlanması için bir noktaya kadar katalizör bakılırsavi gördüğü bile söylenebilir” dedi.
TAYVAN HALKI KAYGILI
Analistler Tayvan en azından yakın vadede Ukrayna üzere olmayacak dese de Batı’nın harekete geçme vaktinin geldiğini belirtiyor. Pekala Tayvan halkı ne hissediyor? Guardian’ın Taipei sokaklarda konuştuğu Tayvanlılar, muhtemel bir hücuma karşı ne kadar hazır oldukları ve Tayvan’a dost ülkelerin süreçte nasıl bir rol oynayacağı konusunda soru işaretleri bulunduğunu söylemiş oldu. Çünkü Çin’in Tayvan’a askeri operasyon düzenlemesi halinde memleketler arası kamuoyunun nasıl hareket edeceği kritik ehemmiyete sahip.
Pazar yerinde bir zerzevat meyve tezgâhı bulunan Bebe isimli bayan “Gerçekten endişeliyim” dedi. Yüzünde üzerinde Tayvan, ABD, Litvanya ve Japonya’nın bayrakları ve “Teşekkürler dostlarım” tabiriyle süslenmiş bir maske olan Bebe, “ABD’nin Ukrayna’yı müdafaaya yardım edebilecek kadar kuvvetli olup olmadığını bilmiyorum, ötürüsıyla natürel ki Tayvan için kaygılanıyorum” diye konuştu.
20 yaşındaki üniversite öğrencisi Lannie ise Çin’in Rusya’ya yardım ediyor üzere görünmesinden korktuğunu çünkü bunun çabucak sonrasında Rusya’nın da Çin’e yardım edeceği manasına geldiğini belirtti ve ekledi: “Bugün savaşa gireceğimizi düşünmüyorum ancak bütün bu olan bitenler beni biraz endişelendiriyor.”
Toplumsal medyada da Tayvanlı kullanıcılar emsal dertler lisana getirdi. Örneğin Tsai’nin Facebook sayfasındaki bir paylaşıma gelen yorumda şu sözler yer aldı: “Tek umudum Başkan’ın Tayvan’ın ulusal güvenliğini sağlamlaştırması. Ukrayna’da birfazlaca büyük ülke yaptırım uygulamak ve dua etmek haricinde hiç bir şey yapmadı. Bu ülkelere güvenilmez.”
Tsai Ocak ayında Tayvan’ın yeni bir mayın gemisini ziyaret edip bilgi aldı
TAYVANLILAR MÜMKÜN BİR İŞGALE HAZIR MI?
Ülkenin kuzeydoğusunda bulunan Yilan kentinde bir restoran işleten Ukraynalı Sergey Balagov ise ülkesinde olanları korkuyla izlerken, “Orada halk istilacılarla müsabakaya hazır” dedi fakat Tayvan için aynısının geçerli olmadığından korktuğunu söylemiş oldu:
“Bence istilacılar ülkelerine adım atıp kendi istediklerini yaptırmaya çalışınca durumda epeyce büyük değişiklikler olacak. Ancak daha savaşabilir durumda olmaları lazım. Şu an için epeyce rahatlar.”
Yakın vakitte yapılan bir anketten de Balagov’un dertlerini takviyeler nitelikte sonuçlar çıktı. Rusya’nın Ukrayna’ya girmesinden hemilk evvel yapılan ankete katılanların yarısından fazlası Ukrayna’daki savaşın kendilerini korkutmadığını, yüzde 63’ü ise Xi’nin bu durumu Tayvan konusunda harekete geçmek için bir fırsat olarak kullanmayacağını söylemiş oldu.
Guardian’a konuşan analist Cole, bu kriz kararı savaş ihtimalinin Tayvan kamuoyu için somutlaşacağını, Tsai idaresinin bu fırsatı ordunun yedek gücünü kuvvetlendirmek ve vatandaşları “birkaç hafta ya da ay ayırıp acil durumlarda işe yarayacak marifetler öğrenmeye yönlendirmek” için kullanımı gerektiğini tabir etti.
Bebe ise Tayvan’ı savunmanın bir daha Tayvan’ın işi olduğunu belirtti ve ekledi: “Başka ülkelere güvenmeyin. Ben kuvvetli liderimize ve halkımızın ülkemizi müdafaa iradesine güveniyorum. Tayvan Çin değildir. Muhakkak değildir. Bu hayli kıymetli.”
Yeni durumun detaylarına girmedilk evvel Çin-Tayvan sorununun öncesine bir bakalım. Tarih kitaplarına nazaran, Xinhai İhtilali’yle 2000 yıldır karar süren Qing hanedanının yıkılmasının akabinde 1 Aralık 1912’de Sun Yat-sen liderliğinde Çin Cumhuriyeti kuruldu. Bu cumhuriyetin sonları hem Çin anakarasını tıpkı vakitte Tayvan adasını kapsıyordu. bir süre daha sonra patlak veren Çin İç Savaşı niçiniyle Çin Cumhuriyeti’nin hükümet merkezi Tayvan adasına taşındı. Akabinde 1 Ekim 1949’da Çin Komünist İhtilali’nin kararı olarak Çin Halk Cumhuriyeti kuruldu. Chiang Kai-shek’in kapitalizm yanlısı “Milliyetçi Hükümeti” ise Tayvan’a çekildi.
Resmi ismi hala Çin Cumhuriyeti olan Tayvan, Çin anakarasının da kendi toprağı olduğunu savunuyor. Çin Halk Cumhuriyeti de Tayvan Boğazı’nın iki yanındaki toprakların da Çin’e ilişkin olduğu temeline dayanan “tek Çin” unsuru doğrultusunda Tayvan üzerinde hak tez ediyor. Fakat Tayvan’da yaşayıp da kendini Çinli hissedenlerin sayısı pek az. Hakikaten sonuçları 2020 yılında Ulusal Chengchi Üniversitesi tarafınca açıklanan bir araştırmada, adada yaşayanların yüzde 64’ünü kendisini yalnızca Tayvanlı olarak tanımlıyordu. Çinli olduğunu söyleyenlerin oranı ise sadece yüzde 3’tü. Dahası Çin Komünist Partisi’nin 1949’dan bu yana ada üzerinde denetim sağladığı rastgele bir periyot de bulunmuyor.
Tayvan’ı bağımsız bir ülke olarak tanıyan Birleşmiş Milletler (BM) üyelerinin sayısı yalnızca 14. 50’den çok ülkenin de çeşitli temsilcilik ofisleri ve konsolosluklar aracılığıyla Tayvan’la gayri resmi ilgileri bulunuyor. BM’deki ve başka oldukcauluslu örgütlerdeki iştiraki pek sonlu olan Tayvan’ın Çin’in tesiriyle “diplomatik yalnızlığa” zorlandığı da yaygın bir yorum.
Tayvan’da yaşayan Ukraynalıların Moskova Uyum Ofisi önündeki protestosuna Tayvanlılar da dayanak verdi
UKRAYNA’YA BİRİNCİ TAKVİYE VERENLERDEN BİRİ TAYVAN OLDU
Yakın vakte kadar hayli uluslu bir savaşın yaşanması mümkün noktalardan biri kabul edilen, milletlerarası kamuoyunda biraz da abartıyla “dünyanın en tehlikeli yeri” olarak nitelendirilen Tayvan’ın halkı ve yöneticileri, Rusya’nın geçen hafta başlatmış olduğu Ukrayna operasyonunu büyük bir tasayla izliyor. İşgal haberlerinin gelmesinin akabinde Tayvan cephesinden yapılan açıklamalarda, Ukrayna’ya takviye bildirileri lisana getirildi ve Rusya’ya çeşitli ekonomik yaptırımlar uygulanacağı açıklandı. Lider Tsai Ing-wen, Tayvan’ın “Çin’den gelen askeri tehditleri ve korkutmalar” düşünüldüğünde Ukrayna’nın durumu ile empati kurabileceğini” belirtti. Lider Yardımcısı Lai Ching-te de yaptığı açıklamada, “Kendi yazgısını tayin unsuru, kaba kuvvetle silinemez” dedi.
Başka yandan Pekin’in kendini gereğince kuvvetli hissettiği ve dünyanın Ukrayna’ya odaklanmasını fırsat bilip bir atılım yapabileceğine dair spekülasyonlar da lisana getiriliyor. Örneğin Tayvan Dışişleri Bakanı bu ay başlarında yaptığı bir açıklamada, “Çin Tayvan’a karşı askeri güç kullanmayı her an düşünebilir” dedi.
Pekin’in Batı’nın Ukrayna konusunda Rusya’ya verdiği yansıyı yakından izleyip ona nazaran durum alacağı da dillendirilen yorumlar içinde. ABD Dışişleri Bakanı Antony Blinken da Şubat başlarında Avustralya’ya yaptığı ziyarette, dolaylı yoldan bu mevzuya değinerek, “Batı’nın Rusya’ya verdiği yansıyı dünyanın öbür ucunda izleyen öbürleri da olduğunu” söylemişti. Son olarak İngiltere Başbakanı Boris Johnson 19 Şubat günü “Ukrayna tehlikeye atılırsa, yaratacağı şok tüm dünyada yargılanır” derken bilhassa Tayvan’a vurgu yaptı.
Çin Dışişleri Sözcüsü Hua Chunying
ÇİN “TAYVAN, UKRAYNA DEĞİLDİR” DİYOR
Çin, Rusya’nın NATO kaynaklı güvenlik tehditleriyle ilgili korkularına sempatiyle yaklaşıyor. İki ülke “Batı’nın içişlerine karışması” olarak gördükleri problemler karşısında da ortak bir hal sergiliyor. Hatta bir hafta evvel iki ülkenin başkanı bir ortaya gelerek, bu paydaşlığın gücünü dünyaya bir sefer daha gösterdi.
Ancak Çin’in dış siyasetinin temelini ulusal egemenlik unsuru ve dışarıdan müdahalenin engellenmesi oluşturuyor. Çin, Hong Kong, Şincan, Tibet üzere bölgelerdeki siyasi hareketleri ayrılıkçılık olarak görüyor ve milletlerarası kamuoyunun “temel insan hakları ihlalleri” tenkitlerini içişlerine müdahale olarak kabul ediyor. ötürüsıyla Ukrayna sonları içine bulunan Donbas bölgesindeki ayrılıkçı Luhansk Halk Cumhuriyeti ile Donetsk Halk Cumhuriyeti’nin bağımsızlığını tanımış olması ve buralarda yaşayan etnik Rusların insan haklarının ihlal edildiği nedeni öne sürülerek bölgeye “barış gücü” göndermiş olması Çin’in siyasetine zıt görünüyor.
Çin Dışişleri Bakan Yardımcısı Hua Chunying’e geçen çarşamba günü düzenlediği basın toplantısında bu çelişki soruldu. Hua, Pekin’in Ukrayna konusunda ulusal egemenlik ve toprak bütünlüğü prensiplerine alışılmamış bir duruş benimseyip benimsemediği sorusu üzerine, “Bu savlar makûs niyetlidir ya da sorunları kasıtlı olarak çarpıtmaktadır” demişti.
bundan evvelki gün de Bakanlık Sözcüsü Wang Wenbin, Tayvan ile Ukrayna’daki durum içinde kıymetli farklar olduğunu vurguladı ve şu biçimde konuştu:
“Tayvan, Ukrayna değildir. Tayvan her vakit Çin’in vazgeçilemez bir modülü olmuştur. Bu tartışma konusu olmayan hukuksal ve tarihi bir gerçektir. ‘Tek Çin’ unsuru milletlerarası bağlantılara hâkim olan, üniversal seviyede kabul edilmiş bir normdur.”
Öbür yandan Putin de bu ay başlarında Rusya’nın Pekin’in tek Çin prensibine verdiği dayanağı bir dahaledi ve bağımsız Tayvan fikrine karşı çıktı, fakat askeri güç kullanmasına da sıcak yaklaşmadı. Putin Ekim ayında yaptığı bir açıklamada da Tayvan’ın Çin ordusu tarafınca işgal edilme riskinin epey büyük olmadığını söylemişti. “Bence Çin’in güç kullanımına gerek yok” diyen Putin, ortak çıkarların ada ile anakarayı birlikte hareket etmeye iteceğini savunmuştu.
Tayvan önderi Tsai
ÇİN DEVLET LİDERİ İÇİN KRİTİK BİR YIL
Bütün bu açıklamalar bir yana, Tayvan Boğazı geçen haftayı hareketli geçirdi. Çarşamba günü Lider Tsai, Tayvan’ın askeri ve ulusal güvenlik aygıtlarına savunma, izleme ve erken ihtar sistemlerinin güçlendirilmesi ve bilişsel savaşa karşı geliştirilmiş sofistike karşılıkların sağlamlaştırılması buyruğunu verdi. Perşembe günü de Pekin, Tayvan hava alanına 9 savaş uçağı gönderdi. Aslında bu sortiler iki yıldır neredeyse her gün yaşanıyor lakin tek seferde 9 uçağın birden gönderilmiş olması dikkat cazip.
Batılı analistler ise Çin’in yakın vakitte bir askeri operasyon düzenlemesini beklemiyor. Çünkü 2022 Çin Devlet Lideri Xi Jinping için hassas bir periyot. Zira beş yılda bir yapılan Komünist Parti Ulusal Kongresi yaklaşıyor. Xi, Ekim ayında yapılacak kongrede bir kere daha parti başkanı seçilirse üç periyot iktidarda kalarak ismini tarihe yazdırmış olacak. Tayvan’ın Ukrayna’ya kıyasla savunulması daha kolay bir coğrafya olduğunu da gözeten Çin idaresi, bu kritik devirde rastgele bir fiyasko riskine girmek istemiyor.
Londra Üniversitesi SOAS Çin Enstitüsü Yöneticisi Steve Tsang da CNN International’a yaptığı açıklamada, misal bir noktaya dikkat çekti. “Çin’in bu yıl Tayvan’a karşı güç kullanacağına inanmıyorum” diyen Tsang, “Başarılı olmayan bir askeri macera, Xi’nin üçüncü periyoduna pek yarar sağlamayacaktır. Bir başarısızlık yaşanması durumunda ise üçüncü devir seçilme talihi büsbütün ortadan kalkabilir” yorumunu yaptı.
Brookings Enstitüsü’nde Çin ve Asya bölgesi üzerine araştırmalar yapan Ryan Hass ise Guardian’a, “Çin’in önderleri boğazın iki yakasının birleşmesi konusunda vakit avantajının kendilerinde olduğunu vurgulamayı sürdürüyor. Eğilimler Çin’in tarafında” diye konuştu ve ekledi: “Bu, çalkantılı bir periyotta statükoyu korumak ismine âlâ bir münasebet.”
Lakin Tayvan’da yaşayan Çin uzmanı J. Michael Cole, Putin ve Xi kelam konusu olduğunda, kararların her vakit rasyonel bir halde alınmadığını belirterek şu biçimde konuştu: “Bizim açımızdan bakıldığında büyük yaptırım tehditlerine rağmen savaş açmak irrasyonel görünüyor lakin hayal edilemeyecek şeyler mümkün olabilir.”
Putin Kış Olimpiyatları’nın açılışı için Pekin’deydi
ABD İÇİN DE TAYVAN İLE UKRAYNA BİR DEĞİL
Tayvan, son senelerda ABD’den milyarlarca dolar pahasında silah almış olsa da ordusunun Çin’le uzunluk ölçüşebilmesi imkânsız. Geçen hafta Ukrayna’da gördüğümüz kentlerdeki sivillerin eğitilmesine yönelik programlar da Tayvan’da çabucak hemen deneme evresinde. ötürüsıyla rastgele bir operasyon halinde Tayvanlıların dışarıdan gelecek takviyeye muhtaç olduğu ortada.
Öte yandan ABD üzere Batılı güçler nezdinde Tayvan’ın stratejik ve ekonomik değeri, Ukrayna’ya kıyasla fazlaca daha üst sıralarda. (Örneğin dijital aletlerde kullanılan ileri düzey çiplerin neredeyse tamamını ve sıradan çiplerin büyük bir kısmını tek başına Tayvanlı bir şirket üretiyor. Yaz aylarında bu şirketin yaşadığı düşünceler, otomotiv ve teknoloji bölümlerindeki tedarik zincirlerine ağır darbeler vurmuştu.)
Harvard Üniversitesi bünyesinde bulunan Fairbank Çin Çalışmaları Merkezi araştırmacılarından Lev Nachman ise CNN’e yaptığı açıklamada, “ABD’nin Ukrayna’ya vereceği yanıt ile Tayvan’a vereceği karşılık birebir olmayacak. Zira Tayvan’la onseneler boyunca inşa edilen münasebet ile Washington’ın Ukrayna’ya, Avrupa Birliğine ya da NATO’ya olan sorumlulukları birbirinden farklı” dedi.
Uzmanlık alanı Tayvan siyaseti olan Nachman şöyleki devam etti:
“Pekin dünyanın işgale ve sonların bir daha çizilmesi muhtemelliğine nasıl cevap vereceğini yakından izleyecek ve Çin’in jeopolitik matematiğinde bir değişken olarak yer bulacak. Lakin Pekin’in Ukrayna niçiniyle Tayvan stratejisini kökünden değiştirmesi de pek mümkün değil.”
ABD VE BATI İÇİN BİR İMTİHAN
Öte yandan ABD-Çin bağları ile ABD-Rusya bağlantıları içindeki farkın senaryoyu değiştirebileceği de öne çıkan bir nokta.
New York merkezli Dış İlgiler Kurulu araştırmacılarından David Sacks, “Çin, ABD’nin en şiddetli uzun periyot rakibi ve dünya genelinde Amerika’nın çıkarlarını zorlayabilecek tek ülke. Şayet Çin Tayvan’ın denetimini ele geçirecek olursa, bölgesel bir hegemonya kurmak için en değerli adımı atmış olur. Çinli başkanlar ABD için farklı riskler kelam konusu olduğunun ve karşılığın da farklı olacağını biliyor” dedi.
Avustralya Ulusal Üniversitesi’nden siyaset bilimi uzmanı Wen-ti Sung Ukrayna’da alınacak halin ABD için bir turnusol kâğıdı niteliğinde olduğunu tabir etti. Sung şunları söylemiş oldu:
“Eğer ABD Batı Avrupa’nın Rusya’yla ilgili korkuları karşısında kararsız, tutarsız ya da umursamaz görülürse, Batı Avrupa’nın İndo-Pasifik sahnesinde ABD’ye yardım etme niyeti ve isteği de azalır.”
Brookings Enstitüsü’nden Hass ise geçen haftanın Tayvan hakkında kuvvetli telaffuzlar benimsemiş fakat harekete geçmemiş tüm Batılı hükümetler için bir ikaz olduğunu belirterek, “Uluslararası oynaklık ülkeleri Tayvan’ın güvenliğine ne kadar ehemmiyet verdiklerine dair daha açık konuşmaya zorluyor. Yaşanan olayların uyum sağlanması için bir noktaya kadar katalizör bakılırsavi gördüğü bile söylenebilir” dedi.
TAYVAN HALKI KAYGILI
Analistler Tayvan en azından yakın vadede Ukrayna üzere olmayacak dese de Batı’nın harekete geçme vaktinin geldiğini belirtiyor. Pekala Tayvan halkı ne hissediyor? Guardian’ın Taipei sokaklarda konuştuğu Tayvanlılar, muhtemel bir hücuma karşı ne kadar hazır oldukları ve Tayvan’a dost ülkelerin süreçte nasıl bir rol oynayacağı konusunda soru işaretleri bulunduğunu söylemiş oldu. Çünkü Çin’in Tayvan’a askeri operasyon düzenlemesi halinde memleketler arası kamuoyunun nasıl hareket edeceği kritik ehemmiyete sahip.
Pazar yerinde bir zerzevat meyve tezgâhı bulunan Bebe isimli bayan “Gerçekten endişeliyim” dedi. Yüzünde üzerinde Tayvan, ABD, Litvanya ve Japonya’nın bayrakları ve “Teşekkürler dostlarım” tabiriyle süslenmiş bir maske olan Bebe, “ABD’nin Ukrayna’yı müdafaaya yardım edebilecek kadar kuvvetli olup olmadığını bilmiyorum, ötürüsıyla natürel ki Tayvan için kaygılanıyorum” diye konuştu.
20 yaşındaki üniversite öğrencisi Lannie ise Çin’in Rusya’ya yardım ediyor üzere görünmesinden korktuğunu çünkü bunun çabucak sonrasında Rusya’nın da Çin’e yardım edeceği manasına geldiğini belirtti ve ekledi: “Bugün savaşa gireceğimizi düşünmüyorum ancak bütün bu olan bitenler beni biraz endişelendiriyor.”
Toplumsal medyada da Tayvanlı kullanıcılar emsal dertler lisana getirdi. Örneğin Tsai’nin Facebook sayfasındaki bir paylaşıma gelen yorumda şu sözler yer aldı: “Tek umudum Başkan’ın Tayvan’ın ulusal güvenliğini sağlamlaştırması. Ukrayna’da birfazlaca büyük ülke yaptırım uygulamak ve dua etmek haricinde hiç bir şey yapmadı. Bu ülkelere güvenilmez.”
Tsai Ocak ayında Tayvan’ın yeni bir mayın gemisini ziyaret edip bilgi aldı
TAYVANLILAR MÜMKÜN BİR İŞGALE HAZIR MI?
Ülkenin kuzeydoğusunda bulunan Yilan kentinde bir restoran işleten Ukraynalı Sergey Balagov ise ülkesinde olanları korkuyla izlerken, “Orada halk istilacılarla müsabakaya hazır” dedi fakat Tayvan için aynısının geçerli olmadığından korktuğunu söylemiş oldu:
“Bence istilacılar ülkelerine adım atıp kendi istediklerini yaptırmaya çalışınca durumda epeyce büyük değişiklikler olacak. Ancak daha savaşabilir durumda olmaları lazım. Şu an için epeyce rahatlar.”
Yakın vakitte yapılan bir anketten de Balagov’un dertlerini takviyeler nitelikte sonuçlar çıktı. Rusya’nın Ukrayna’ya girmesinden hemilk evvel yapılan ankete katılanların yarısından fazlası Ukrayna’daki savaşın kendilerini korkutmadığını, yüzde 63’ü ise Xi’nin bu durumu Tayvan konusunda harekete geçmek için bir fırsat olarak kullanmayacağını söylemiş oldu.
Guardian’a konuşan analist Cole, bu kriz kararı savaş ihtimalinin Tayvan kamuoyu için somutlaşacağını, Tsai idaresinin bu fırsatı ordunun yedek gücünü kuvvetlendirmek ve vatandaşları “birkaç hafta ya da ay ayırıp acil durumlarda işe yarayacak marifetler öğrenmeye yönlendirmek” için kullanımı gerektiğini tabir etti.
Bebe ise Tayvan’ı savunmanın bir daha Tayvan’ın işi olduğunu belirtti ve ekledi: “Başka ülkelere güvenmeyin. Ben kuvvetli liderimize ve halkımızın ülkemizi müdafaa iradesine güveniyorum. Tayvan Çin değildir. Muhakkak değildir. Bu hayli kıymetli.”