Güneş bugüne kadar araştırmalar için pek çok gizemi ortaya çıkarıyor; bunlardan bazılarını uzay sondası “Parker Solar Probe” çözmeyi amaçlıyor. 2018 yılında Amerikan uzay ajansı NASA tarafından uzaya gönderilmiştir. “Parker Solar Probe”, güneşe 3,8 milyon mil (6,1 milyon kilometre) kadar yaklaşabiliyor; bu, kendisinden önceki diğer görevlere göre ona yedi kat daha yakın.
Karşılaştırma için: Dünya, Güneş’ten ortalama 149 milyon kilometre uzaktadır. Yanmaması için uzay sondasının ısıya son derece dayanıklı olması gerekir. Güneşe bakan tarafı yaklaşık 1377 santigrat derece sıcaklığa maruz kalıyor ve bu sıcaklıktan ısıyı yansıtan özel seramik kaplı karbon güneş kalkanı ile korunuyor.
“Parker Solar Probe” güneş patlamasının içinden geçiyor
NASA’ya göre misyonun amacı “güneş atmosferinin gizemlerini” açıklığa kavuşturmak. NASA’nın açıklamasına göre sonda güneş anlayışımızda devrim yaratacak. Diğer şeylerin yanı sıra, güneş atmosferinin dış katmanı olan koronada enerji, ısı ve manyetik alanların nasıl davrandığını ve güneş patlamalarının uzayı ve Dünya’yı nasıl etkilediğini araştıracak.
:format(webp)/cloudfront-eu-central-1.images.arcpublishing.com/madsack/ODK3RFDFPRDBJH5SXP4MVOMOE4.jpg)
Güneşin etrafında dönen “Parker Güneş Sondası” (sanatsal izlenim).
© Kaynak: NASA
Güneş patlaması “elektrikli süpürge gibi”
5 Eylül 2022’de Parker Güneş Sondası şimdiye kadar kaydedilen en güçlü güneş patlamalarından (Koronal Kütle Atılımları, CME’ler) birinin içinden geçti. Birkaç gün önce NASA, heyecan verici bir olgunun gözlemlenebildiği bu olayın görüntülerini yayınladı.
Daha güçlü patlamalar, uzay tozunu güneşten yaklaşık 9,6 milyon kilometre uzaklığa kadar yerinden oynatıyor gibi görünüyor. Sondanın çalıştırıldığı Laurel’deki Johns Hopkins Uygulamalı Fizik Laboratuvarı’ndan (APL) bir astrofizikçi, CME’lerin “bir elektrikli süpürge gibi hareket ederek tozu ortadan kaldırdığının” gösterildiğini söyledi.
Ağustos ayının sonunda “Parker Güneş Sondası” Venüs’ün yanından altıncı kez geçti: Gezegenin çekim kuvvetini kullanarak yörüngesinde Güneş’e daha da yakınlaşıyor. Yanımızdan geçerken Venüs’ün görüntülerini sağladı.
:format(webp)/cloudfront-eu-central-1.images.arcpublishing.com/madsack/DOLYJ5GXXFBZVO46QPDJ7QUAMY.jpg)
Parker Solar Probe WISPR kamerasından alınan Venüs görüntüleri (solda), gezegenin 1990’lardaki (sağda) radar haritalarıyla eşleşiyor.
© Kaynak: NASA
Önümüzdeki yıllarda NASA, güneş sondasından daha iyi bilgiler bekliyor. Güneş aktivitesinin artması, yani değerlendirilebilecek çok sayıda patlama olması bekleniyor.
Güneş aktivitesi 2026’ya kadar artmaya devam edecek
Bunun nedeni ise güneş döngüsüdür: Dünya gibi güneşin de bir manyetik alanı vardır; her on bir yılda bir, manyetik kuzey kutbu ve manyetik güney kutbu değişir. Manyetik alanlardaki dalgalanmalar güneşin aktif ve daha az aktif fazlara sahip olmasına neden olur. Kutuplar değiştirilene kadar güneş enerjisi aktivitesi birkaç yıl içinde artar. Bu süre zarfında daha fazla güneş lekesi gözlemlenebiliyor, görüntülerde karanlık görünen güçlü manyetik alanlar ve patlamalar artıyor.
Bundan sonra aktivite sona erer ve daha az güneş lekesi ve parlama meydana gelir. Sonra yeniden yeni bir döngü başlıyor. Güneş, 2019’da son minimum aktivitesine ulaştı. O zamandan bu yana aktiviteleri yeniden arttı. Bir sonraki aktivite zirvesinin 2024 ile 2026 arasında olması bekleniyor.
Patlamalar güneş fırtınalarına neden olur
Güneş patlamalarını daha iyi anlamak da önemlidir çünkü bunlar Dünya’yı etkileyebilir. Bir patlama sırasında, güneşi yüksek hızda bırakan yüksek enerjili parçacıklar (özellikle protonlar) fırlatılır. Bunlar yere doğru atılırsa oraya ulaşmaları yaklaşık bir saat sürer. Gezegenimize ışık hızıyla yaklaşan ve patlamadan yalnızca sekiz dakika sonra ulaşabilen X-ışını parlamaları da meydana geliyor. Güneş ayrıca bir veya iki gün sonra Dünya’ya ulaşan elektronlar, protonlar ve atom çekirdeklerinden oluşan bir plazma bulutu da yayar.
Güneş’teki bir patlamanın ardından artan radyasyon Dünya’ya ulaştığında buna güneş fırtınası denir. Her ne kadar Dünya’nın atmosferi ve manyetik alanı nedeniyle radyasyondan büyük ölçüde korunuyor olsak da, gelen parçacıkların çoğu saptırılıyor ve yaklaşık 70.000 kilometrelik bir mesafe boyunca Dünya’nın etrafında hareket ediyor.
Rahatsızlıklar ve Kuzey Işıkları
Ancak daha güçlü güneş fırtınaları yine de Dünya’daki GPS sinyallerini bozabilir, elektronik cihazların işlevselliğini bozabilir ve hatta elektrik şebekelerinin çökmesine neden olabilir. Şubat 2022’de Elon Musk’un şirketi SpaceX’e ait 40 uydu, güneş fırtınası nedeniyle yörüngesini kaybetmiş ve atmosferde yanmıştı. İnternet çağında, özellikle güçlü bir güneş fırtınası teorik olarak korkunç sonuçlara yol açabilir. Ve: Şu ana kadar güneş fırtınaları oldukça beklenmedik bir şekilde meydana geldi. Bu nedenle “Parker Solar Probe” ile elde edilecek daha fazla veri, güneş fırtınalarının tahminini iyileştirmeye de yardımcı olacaktır. En azından NASA’nın umudu bu.
Güneş fırtınalarının bir başka etkisi de zararsızdır ancak görülmesi güzeldir. Dünya atmosferinin üst katmanlarında bulunan elektrik yüklü parçacıklar, oksijen ve nitrojen atomlarıyla karşılaştıklarında onların parıldamasına neden olurlar; gökyüzü rengarenk parıldamaya başlar. Bu fenomen aynı zamanda aurora olarak da bilinir çünkü çoğunlukla kutupların yakınında meydana gelir.
Kuzey ışıkları güneş fırtınaları sırasında görülebildiği gibi bazen dünyanın diğer bölgelerinde de görülebilir. Bu yakın zamanda Almanya’da da yaşandı. Bu haftanın Pazartesi’yi Salı’ya bağlayan gecesi Rostock, Hamburg, Bremerhaven ve Magdeburg’un da aralarında bulunduğu birçok şehirde kuzey ışıkları görüldü. ABD Uzay Hava Tahmin Merkezi Salı günü güçlü güneş fırtınası aktivitesini ölçtü.
Karşılaştırma için: Dünya, Güneş’ten ortalama 149 milyon kilometre uzaktadır. Yanmaması için uzay sondasının ısıya son derece dayanıklı olması gerekir. Güneşe bakan tarafı yaklaşık 1377 santigrat derece sıcaklığa maruz kalıyor ve bu sıcaklıktan ısıyı yansıtan özel seramik kaplı karbon güneş kalkanı ile korunuyor.
“Parker Solar Probe” güneş patlamasının içinden geçiyor
NASA’ya göre misyonun amacı “güneş atmosferinin gizemlerini” açıklığa kavuşturmak. NASA’nın açıklamasına göre sonda güneş anlayışımızda devrim yaratacak. Diğer şeylerin yanı sıra, güneş atmosferinin dış katmanı olan koronada enerji, ısı ve manyetik alanların nasıl davrandığını ve güneş patlamalarının uzayı ve Dünya’yı nasıl etkilediğini araştıracak.
Güneşin etrafında dönen “Parker Güneş Sondası” (sanatsal izlenim).
© Kaynak: NASA
Güneş patlaması “elektrikli süpürge gibi”
5 Eylül 2022’de Parker Güneş Sondası şimdiye kadar kaydedilen en güçlü güneş patlamalarından (Koronal Kütle Atılımları, CME’ler) birinin içinden geçti. Birkaç gün önce NASA, heyecan verici bir olgunun gözlemlenebildiği bu olayın görüntülerini yayınladı.
Daha güçlü patlamalar, uzay tozunu güneşten yaklaşık 9,6 milyon kilometre uzaklığa kadar yerinden oynatıyor gibi görünüyor. Sondanın çalıştırıldığı Laurel’deki Johns Hopkins Uygulamalı Fizik Laboratuvarı’ndan (APL) bir astrofizikçi, CME’lerin “bir elektrikli süpürge gibi hareket ederek tozu ortadan kaldırdığının” gösterildiğini söyledi.
Ağustos ayının sonunda “Parker Güneş Sondası” Venüs’ün yanından altıncı kez geçti: Gezegenin çekim kuvvetini kullanarak yörüngesinde Güneş’e daha da yakınlaşıyor. Yanımızdan geçerken Venüs’ün görüntülerini sağladı.
Parker Solar Probe WISPR kamerasından alınan Venüs görüntüleri (solda), gezegenin 1990’lardaki (sağda) radar haritalarıyla eşleşiyor.
© Kaynak: NASA
Önümüzdeki yıllarda NASA, güneş sondasından daha iyi bilgiler bekliyor. Güneş aktivitesinin artması, yani değerlendirilebilecek çok sayıda patlama olması bekleniyor.
Güneş aktivitesi 2026’ya kadar artmaya devam edecek
Bunun nedeni ise güneş döngüsüdür: Dünya gibi güneşin de bir manyetik alanı vardır; her on bir yılda bir, manyetik kuzey kutbu ve manyetik güney kutbu değişir. Manyetik alanlardaki dalgalanmalar güneşin aktif ve daha az aktif fazlara sahip olmasına neden olur. Kutuplar değiştirilene kadar güneş enerjisi aktivitesi birkaç yıl içinde artar. Bu süre zarfında daha fazla güneş lekesi gözlemlenebiliyor, görüntülerde karanlık görünen güçlü manyetik alanlar ve patlamalar artıyor.
Bundan sonra aktivite sona erer ve daha az güneş lekesi ve parlama meydana gelir. Sonra yeniden yeni bir döngü başlıyor. Güneş, 2019’da son minimum aktivitesine ulaştı. O zamandan bu yana aktiviteleri yeniden arttı. Bir sonraki aktivite zirvesinin 2024 ile 2026 arasında olması bekleniyor.
Patlamalar güneş fırtınalarına neden olur
Güneş patlamalarını daha iyi anlamak da önemlidir çünkü bunlar Dünya’yı etkileyebilir. Bir patlama sırasında, güneşi yüksek hızda bırakan yüksek enerjili parçacıklar (özellikle protonlar) fırlatılır. Bunlar yere doğru atılırsa oraya ulaşmaları yaklaşık bir saat sürer. Gezegenimize ışık hızıyla yaklaşan ve patlamadan yalnızca sekiz dakika sonra ulaşabilen X-ışını parlamaları da meydana geliyor. Güneş ayrıca bir veya iki gün sonra Dünya’ya ulaşan elektronlar, protonlar ve atom çekirdeklerinden oluşan bir plazma bulutu da yayar.
Güneş’teki bir patlamanın ardından artan radyasyon Dünya’ya ulaştığında buna güneş fırtınası denir. Her ne kadar Dünya’nın atmosferi ve manyetik alanı nedeniyle radyasyondan büyük ölçüde korunuyor olsak da, gelen parçacıkların çoğu saptırılıyor ve yaklaşık 70.000 kilometrelik bir mesafe boyunca Dünya’nın etrafında hareket ediyor.
Rahatsızlıklar ve Kuzey Işıkları
Ancak daha güçlü güneş fırtınaları yine de Dünya’daki GPS sinyallerini bozabilir, elektronik cihazların işlevselliğini bozabilir ve hatta elektrik şebekelerinin çökmesine neden olabilir. Şubat 2022’de Elon Musk’un şirketi SpaceX’e ait 40 uydu, güneş fırtınası nedeniyle yörüngesini kaybetmiş ve atmosferde yanmıştı. İnternet çağında, özellikle güçlü bir güneş fırtınası teorik olarak korkunç sonuçlara yol açabilir. Ve: Şu ana kadar güneş fırtınaları oldukça beklenmedik bir şekilde meydana geldi. Bu nedenle “Parker Solar Probe” ile elde edilecek daha fazla veri, güneş fırtınalarının tahminini iyileştirmeye de yardımcı olacaktır. En azından NASA’nın umudu bu.
Güneş fırtınalarının bir başka etkisi de zararsızdır ancak görülmesi güzeldir. Dünya atmosferinin üst katmanlarında bulunan elektrik yüklü parçacıklar, oksijen ve nitrojen atomlarıyla karşılaştıklarında onların parıldamasına neden olurlar; gökyüzü rengarenk parıldamaya başlar. Bu fenomen aynı zamanda aurora olarak da bilinir çünkü çoğunlukla kutupların yakınında meydana gelir.
Kuzey ışıkları güneş fırtınaları sırasında görülebildiği gibi bazen dünyanın diğer bölgelerinde de görülebilir. Bu yakın zamanda Almanya’da da yaşandı. Bu haftanın Pazartesi’yi Salı’ya bağlayan gecesi Rostock, Hamburg, Bremerhaven ve Magdeburg’un da aralarında bulunduğu birçok şehirde kuzey ışıkları görüldü. ABD Uzay Hava Tahmin Merkezi Salı günü güçlü güneş fırtınası aktivitesini ölçtü.