celikci
New member
Şubat ayının birinci haftasıydı… Başta Pekin idaresi olmak üzere bütün Çin nefesini tutmuş, Kış Olimpiyatları’nın açılışına geri sayıyordu. Çin Devlet Lideri Şi Cinping ise iki kez gururluydu. Ülkesinin 14 yıl ortasında ikinci bir olimpiyat aktifliğine daha konut sahipliği yapması bir yana, Şi çok kıymetli bir diplomatik muvaffakiyete ulaşmıştı ve bu başarıyı şık bir ziyafet sofrasında kutluyordu.
Masanın onur konuğu Rusya Devlet Lideri Vladimir Putin’di. İki başkan dakikalar evvel Moskova ve Pekin’i merkeze alan yeni dünya nizamı vizyonlarını dosta düşmana duyuran deklarasyon metnini son haline getirmişti.
Çin’den yapılan açıklamaya göre, iki önder yemek sırasında “ortak tasa yaratan kıymetli meseleler” ile ilgili konuştu. Bu konuşmanın detayları hiç açıklanmadı. Lakin yalnızca 20 gün daha sonra Rusya, Ukrayna’ya girdi ve Avrupa’nın epeyce vakittir görmediği kadar büyük ve tesirleri uzun yıllar sürebilecek bir savaş başladı. Hal bu biçimde olunca iki başkanın görüşmesinde Ukrayna’nın da masaya yatırılmış olma ihtimaline kesin gözüyle bakılır oldu.
“ÇİN’İN HABERİ VARDI” TARTIŞMASI
Hatta New York Times gazetesi, 2 Mart’ta yayımlanan ve Batılı istihbarat kaynaklarına dayandırılan bir haberde, Çin’in işgali hakkında öncesinden muhakkak bir seviyede bilgi sahibi olduğunu ve Olimpiyatlar’ın gölgede kalmasını önlemek için erteleme istediğini yazdı. Çin ise bu savları “saf palavra haber” diyerek kesin bir lisanla reddetti.
ABD Ulusal Güvenlik Kurulu Çin masasının eski yöneticilerinden Paul Haenle, geçtiğimiz günlerde New York Times’a yaptığı açıklamada, Çin’in Ukrayna işgalini öncesinden bildiği savını kıymetlendirdi. “Şi bu durumu öncesinden biliyorduysa da kaygı, bilmiyorduysa da…” diyen Haenle şöyleki devam etti: “Eğer biliyorduysa ve bu mevzuda kimseye bir şey söylemediyse suça paydaşlık etmiş oluyor. Şayet Putin kendisini bilgilendirmediyse, bu bir hakaret.” Başka yandan, her ne olursa olsun, Çin’in Ukrayna işgaline hazırlıksız yakalandığı yorumları da yapılıyor. Buna delil olarak Çin makamlarının Rus tanklarının Ukrayna sonunu geçmesinin apar topar başlatmış olduğu tahliye operasyonu gösteriliyor. Kimi uzmanlar ise Şi’nin Putin’in planlarından haberdar olmakla birlikte, operasyonun yalnızca Donbas bölgesiyle hudutlu kalmasını beklediğini öne sürüyor. Stimson Merkezi’nde Çin programının yöneticisi olan Yun Sun’a bakılırsa Pekin, topyekûn bir işgal beklemiyordu. Çin’in savaş öncesindeki adımlarına dair tahlilinde Yun, Çin yetkililerinin genelinin görüşünü şu tabirlerle özetledi: “İstediğinizi almak için Ukrayna’yı işgal etmenize gerek yok. bu biçimde niçin zahmet edesiniz ki?”
Başka yandan iki önder, Pekin’deki görüşmenin akabinde yaptıkları açıklamalarda, Çin ve Rusya’nın dostluğunun “sınırı olmadığını” söylemiş oldu. Şi ayrıyeten iştirakleri bağlamında bir tereddüt olmadığını belirterek Putin’in Batı’nın Avrupa’da Rusya’ya ihanet ettiği açıklamalarına da dayanak verdi.
Bugünden geriye bakıldığında ise Pekin’in bu kadar açık dayanak vermesinin, Putin’in Ukrayna konusunda uygunca cesaretlendirdiği, Şi’nin Putin’le olan şahsi bağlantısının ise Çin’in Ukrayna bağlamında hareket alanını kısıtladığı yorumları yapılıyor.
Nitekim 3 Mart’ta Wall Street Journal’da yayımlanan bir haberde ismi açıklanmayan Pekin kaynakları Çin’in bu “sınırı olmayan” ilgi bağlamında kuşkular duymaya başladığını, bu kelamların hiç bir vakit Çin’in Ukrayna işgalini desteklediği manasına gelmediğini söylüyordu.
ÇİN TELAFFUZUNU YUMUŞATTI AMA…
İşgalin öncesinde ve birinci günlerinde Pekin, Moskova’nın taleplerine sempatiyle yaklaşıyor, Batı’dan gelen savaş ikazlarına “Rusya’nın güvenlik dertleri cevapsız kalmamalı” diye karşılık veriyor, NATO’nun bu işi yapamadığını belirterek Avrupa’da “dengeli” bir güvenlik sistemi kurulmasını istiyor ve ABD’nin Rusya’yı kışkırttığını savunuyordu. Ancak işgalin topyekûn savaşa dönüşmesi ve can kayıplarının artması Pekin’in telaffuzunda ince ayarlar yapmasına niye oldu.
Tansiyon yükseldikçe daha yumuşak bir tondan konuşmaya başlayan Çin idaresi,19 Şubat’taki Münih Güvenlik Konferansı’na görüntü yoluyla iştirak sağlayan Çin Dışişleri Bakanı Vang Yi, “Ukrayna’nın büyüklerin yarışında ateş çizgisinde kalmamasını gerektiğini” belirtti ve “bütün ülkelerin egemenliğinin, toprak bütünlüğünün ve bağımsızlığının korunması” gerektiğini belirtti.
Yanı sıra Çin, Rusya’nın Ukrayna’ya saldırısını bir işgal olarak görmüyor, Rusya’ya uygulanan ekonomik yaptırımları da “yasa dışı” olarak nitelendiriyordu. Mart’ın birinci haftasında Birleşmiş Milletler Genel Konseyi’nde yapılan Rusya’yı kınama oylamasında da Çin çekimser kalan 35 ülkeden bir tanesiydi. İlerleyen günlerde Çinli yetkililer yaptıkları açıklamalarda sivil kayıplara ait derin ıstıraplarını lisana getirdi. Kendisini tarafsız olarak konumlandıran Çin, “bütün ülkelerin legal güvenlik korkularına hürmet gösterilmesi”, en kısa müddette barış görüşmelerine başlanması ve savaşın bitmiş oldurilmesi için davetlerde bulundu.
Bu bahiste son ve en kuvvetli açıklama 9 Mart günü Şi’den geldi. Çin’in devlet televizyonu CCTV’nin haberine nazaran, Fransa Cumhurbaşkanı Emmanuel Macron ve Almanya Başbakanı Olaf Scholz ile bir sanal görüşmede bir ortaya gelen Şi, “azami itidal” daveti yaparken, “savaşın alevlerinin Avrupa’da bir daha canlandığını görmenin” Pekin’i üzdüğünü belirtti. Şi, Ukrayna’daki “derinden kaygılandıran” durumun “kontrolden çıkmasını” önlemenin en öncelik olduğunu da belirtti.
BAĞLAR HALA “KAYA ÜZERE SAĞLAM”
Ne var ki bu tasa bildirilerini, Çin’in Rusya’dan uzaklaştığına yormak yanlışsız değil. Çünkü Şi’nin itidal davetinin ajanslara düştüğü saatlerde, Çin Dışişleri Bakanlığı Sözcüsü Cao Licien, ABD güdümündeki NATO’nun Rusya ve Ukrayna içindeki bağlantıları bir “kırılma noktasına” sürüklediğini söylemiş oldu. Günlük basın brifinginde konuşan Cao, ABD’nin Çin’in telaşlarını ciddiye almasını, Ukrayna probleminde ve Rusya’yla münasebetlerinde Çin’in haklarını ve çıkarlarını zedelemekten kaçınmasını istedi.
Cao, Çin’in savaşı “Rus işgali” olarak nitelendirmeye hazır olup olmadığı sorusuna da “Ben bu sorunun bir manası olduğunu düşünmüyorum” diye cevap verdi. Cao ayrıyeten Çin’in yaptırımlar konusundaki korkularını bir sefer daha hatırlatarak, “Bunlar hiç bir vakit barış ve güvenlik getirmeyecek” diyen Cao, Çin ve Rusya’nın petrol ve doğalgaz dahil ticaret alakalarını olağan halde sürdüreceğini, öteki yandan Ukrayna’ya 5 milyon yuan (yaklaşık 11,6 milyon TL) kıymetinde besin ve insani yardım göndereceklerini bildirdi.
Cao’dan yalnızca iki gün evvel de Dışişleri Bakanı Vang, Çin’in siyasetini değiştirme sinyali verdiğini umanları hayal kırıklığına uğratmıştı. Rusya’yla olan münasebetlerini “kaya üzere sağlam” olarak tanım eden Vang, iki ülke içinde geleceğe yönelik iş birliği ihtimallerinin epey geniş olduğunu vurgulamıştı. Ukrayna’daki askeri operasyonu işgal olarak tanımlamaktan kaçınan lakin Birleşmiş Milletler’in egemenlik ve toprak bütünlüğü prensiplerinin altını bir sefer daha çizen Vang, “Pekin’in gerektiği durumda milletlerarası kamuoyuyla el ele gerekli arabuluculuğu yapmaya hazır olduğunu” da söylemişti.
Vang, Ukrayna ile Rusya içindeki düşmanlığın, ABD’nin iki ülke münasebetlerine burnunu sokmasından kaynaklandığını da belirterek, “1 metre buzu dondurmak için soğuk bir günden çoksı gerekir” formunda bir Çin atasözü kullanmıştı.
Çin Başbakanı Li Keçiyang da 11 Mart sabah saatlerinde emsal açıklamalar yaptı. Ukrayna’daki savaşı “ağır” bir durum olarak nitelendiren Li, Pekin’in barış için “olumlu bir rol” oynamak için memleketler arası taraflarla bir arada çalışacağını söylemiş oldu. Li, Çin parlamentosunun yıllık olağan buluşmasının akabinde yaptığı açıklamada, “Krizin barışçıl bir halde bitmiş oldurilmesini sağlayacak tüm gayretleri destekliyor ve yüreklendiriyoruz. Şu an birinci öncelik, tansiyonun yükselmesini ve hatta denetimden çıkmasını önlemektir” tabirlerini kullandı lakin direkt Rusya’yı (ya da Ukrayna’yı) eleştirmekten kaçındı.
İP CAMBAZININ TEL ÜSTÜNDEKİ DURUMU: BENİM İSTİKRARIMI BOZMAYINIZ…
Bütün bunlar alt alta geldiğinde, Batı kamuoyunda, Pekin’in iki ateş içinde kaldığı ve tarafını seçmeye dair baskı hissettiği görüşü daha da kuvvetleniyor. Çin’in ne Rusya’nın dostluğunu kaybetmek ne de savaşa dayanak veriyor üzere görünüp memleketler arası kamuoyunun geri kalanının reaksiyonunu çekmek istediği yorumları yapılıyor. Çünkü Rusya’ya epey fazla dayanak vermek, uluslarararası arenada Çin’in uzun vakittir benimsediği “küçük ve askeri açıdan zayıf ülkelerin egemenliğine hürmet duyma” telaffuzunun altını oyuyor.
Çin’in bu diplomasi atılımları bir cambazın ip üzerindeki sıkıntı yürüyüşüyle kıyaslanıyor. ABD Ordusu Savaş Koleji’nde Çin-Rusya bağlantıları üzerine dersler veren Zenel Garcia INSIDER’a yaptığı açıklamada, “Çin epey rahatsız bir pozisyonda. Lakin bunu vilayetle de Rusya’nın tarafını tutmak olarak yorumlamazdım” diye konuştu. Prof. Dr. Joseph Torigian ise Şi ve Putin’in epeyce ortak noktası bulunduğunu fakat iki önder içinde kritik bir fark olduğunu belirterek, “Şi, Putin’e kıyasla fazlaca daha ihtiyatlı bir insan” tabirlerini kullandı.
Aslında Çin, epey yakın vakte kadar Ukrayna ve Rusya ile bağları bağlamında başarılı bir istikrar tutturmuştu. Sovyetler Birliği’nin yıkılmasının akabinde Kiev’le bağ kuran birinci ülkelerden biri olan Çin, vakit içinde Ukrayna’nın bir numaralı mısır, ayçiçeği ve üzüm çekirdeği yağı tedarikçisi haline geldi. Çin ayrıyeten Ukrayna’ya silah teknolojisi ihracatı da yapıyordu.
4 Ocak 2022’de yani yalnızca 2 ay evvel Şi, Ukrayna Devlet Lideri Volodimir Zelenski’ye gönderdiği bildiride iki ülke içindeki diplomatik bağların 30’uncu yılını kutlarken, “Çin-Ukrayna stratejik iştirakini geliştirmeye fazlaca değer veriyorum” diyordu.
Kiev merkezli bir dış siyaset araştırmaları kurumu olan Ukrayna Prizması’nın analistlerinden Stant Gerasimçuk, New York Times’a yaptığı açıklamada, Ukrayna’nın son senelerda NATO’yla yakınlaşan münasebetlerine Pekin’den hiç itiraz gelmediğini hatırlattı ve “Ukrayna kenara çekilip Pekin’le rastgele bir hassas probleme girmek istemiyordu ve birebirini Çin’den de bekliyordu” dedi.
Çin medyası da telaffuz olarak Kremlin çizgisini benimsemiş durumda. Başta devlet televizyonu CCTV olmak üzere 14 medya kuruluşunda Ukrayna’daki savaş “özel askeri operasyon” olarak nitelendiriliyor. Haberlerde ABD’nin Ukrayna’da bir biyolojik silah programı yürütüyor olabileceği, Vladimir Putin’in kuşatılmış Rusya’yı savunan bir kurban olduğu belirtiliyor. CNN International, işgalin birinci 8 gününde bu 14 medya kuruluşu tarafınca Weibo üzerinde yapılan yaklaşık 5000 paylaşımı tahlil ederek enteresan sonuçlara ulaştı. Paylaşımların 300’den çoksı Ukrayna’yla ilgiliydi. Bu paylaşımların her biri en az 1000 kişi tarafınca bir daha paylaşılıyordu. CNN, 140 paylaşımın “açık bir halde Rusya yanlısı” olduğunu bir Rus yetkişinin görüşünü yansıttığını yahut direkt Rus devlet medyasından alındığını vurguladı.
“ÇİN AÇMAZA SÜRÜKLENİYOR”
Çin’in Batı’ya bilhassa de ABD’ye karşı Rusya’yla yan yana durması bu istikrarın şaşmasına niye oldu. Fakat Çin’den son günlerde gelen açıklamaları Pekin’in dengeyi bir daha kurmak ve Ukrayna’yla Rusya içinde bir seçim yapmak zorunda kalmamak isteği olarak yorumlamak mümkün.
Jude Blanchette ve Bonny Lin, Foreign Affairs’de yayımlanan makalelerinde Çin’in ortada kalmışlığını şu satırlarla kıymetlendirdi: “Şi’nin Moskova çizgisine yaklaşması, Çin’i bir nevi açmaza sürüklüyor. Global dünya tertibinde kelam sahibi olmak için Batı’yla rekabet halinde olan Çin için Rusya’nın bir güvenlik ortağı olarak cazipliği artıyor. Fakat Rusya’yla münasebetini yücelterek ve bunu Putin’in tetiklediği bir krizin ortasında yapmayı seçerek, Pekin altından kalkmakta zorlanacağı yansılara davetiye çıkarmış oluyor.”
CIA Yöneticisi William Burns de 8 Mart tarihindeki açıklamalarında bu noktaya dikkat çekti. Rusya’nın Ukrayna işgali sırasında karşılaştığı zorlukların ve savaşın ABD ile Avrupa’yı yaklaştırmasının Şi’nin huzurunu kaçırdığını tabir eden Burns, ABD Temsilciler Meclisi üyelerine yaptığı konuşmada, “Bence Lider Şi ve Çin’in önder takımları son 12 günde Ukrayna’da şahit oldukları görüntü niçiniyle biraz huzursuzlar. Rusların içine düşeceği değerli zorlukları ön nazaranmemişlerdi” dedi.
30 yıl boyunca Moskova Büyükelçiliği dahil çeşitli diplomatik bakılırsavlerde bulunmuş olan Burns, Pekin’in “Başkan Putin’le fazla yakın olmanın yaratacağı prestij kaybı” niçiniyle telaşlı olduğunu vurguladı.
EKONOMİK RİSKLER DAHA DA BÜYÜK
Prestij kaybının yanı sıra bir de işin ekonomik boyutu var. Hatta birtakım analistler, Çin’in ekonomik yaptırımlarla ilgili korkularının siyasi telaşlarından bile daha baskın olabileceğini belirtiyor. Çünkü son 10 yılda Çin öbür imalat dalı olmak üzere birfazlaca alanda liderliğini tüm dünyaya kabul ettirdi. bir fazlaca ülkeyle Çin içinde kuvvetli ekonomik ilgiler kuruldu ancak şu an yaşanan savaş Çin’in bu pozisyonunu da riske atıyor.
Çin, Rusya’nın en büyük ticaret ortağı lakin Rusya epeyce büyük bir iktisat değil. 1,5 trilyon dolarlık GSYİH’si ile İtalya’dan bile küçük olan Rusya, Çin’in ticaret yaptığı ülkeler içinde birinci 10’da bile yer almıyor. ötürüsıyla Rusya’nın ekonomik bağımlılığı Çin için faydalı fakat hayli da kritik değil.
Öbür yandan Çin’in Batı’yla olan ekonomik münasebetleri Rusya’ya kıyasla fazlaca daha yararlı. Toplam GSYİH’si 38 trilyon olan ABD ve Avrupa ülkeleri Çin’le her yıl 1,4 trilyon dolar bedelinde ticaret gerçekleştiriyor. (Çin-Rusya ticareti ise bunun aşağı üst 10’da biri. Çin Batı’dan ithal ettiği yüksek eğitim, bilimsel ekipman, uzmanlaşmış yazılım üzere mal ve hizmetler ise yeri diğer kaynaklardan doldurulması fazlaca güç eserler.
ABD TİCARET BAKANI SERT ÇIKTI
Geçtiğimiz haftanın gelişmelerini de bu bilgiler ışığında okumak gerekiyor. Hafta başında Bloomberg haber ajansına yansıyan bir haberde, Çin’in Rusya’daki yatırımlarını artırmayı planladığı öne sürüldü. Ajansa konuşan kaynaklar, Çinli yatırımcıların gözünün bilhassa Rusya’nın güç devi ve doğalgaz ihracatçısı Gazprom ile alüminyum üreticisi Rusal’da olduğunu söylemiş oldu.
Habere nazaran, Rus makamları ile devlet eliyle işletilen Ulusal Petrol Şirketi, Çin Petrokimya Şirketi, Çin Alüminyum Şirketi ve Çin Minmetal Şirketi içinde Rus varlıklarına yatırım görüşmeleri başladı. Müzakerelerin gidişatına ait konuşmak için çabucak hemen erken olduğu, ancak iki ülkenin güç şirketlerinin yatırımlara sıcak baktığı da haberde vurgulandı.
Rusya, Ukrayna işgalinden üç gün evvel Donbas bölgesinde bulunan Lugansk Halk Cumhuriyeti (LPR) ve Donetsk Halk Cumhuriyeti’ni (DPR) bağımsız birer ülke olarak tanıdığını deklare ettiğında, memleketler arası kamuoyunun birinci reaksiyonu ekonomik yaptırımlar oldu. İlerleyen günlerde savaşın şiddeti artarken yaptırımların gücü de arttı. Lakin bu süreçte akıllarda daima tıpkı soru vardı: Çin ne yapacak? Birinci yaptırımların belirtildiğı andan itibaren, Çin ile olan ve gitgide kuvvetlenen alakalarının Rusya’nın alacağı yaraları hafifçeletebileceği, Çin merkezli bankalar ve ödeme sistemlerinin, yaptırımların yaratacağı mahzurların aşılmasını kolaylaştırabileceği belirtiliyordu. Bu öngörülerin isabetliliği ortadan geçen günlerde yavaş yavaş ortaya çıktı. Son olarak geçtiğimiz hafta sonu Rus bankalarının kredi kartlarında Rusya operasyonlarını durduran MasterCard ve Visa yerine Çin merkezli UnionPay sisteminin kullanılacağı duyuruldu.
Bu savların üzerine ABD Ticaret Bakanı Gina Raimondo’dan pek sert bir açıklama geldi. New York Times’a konuşan Raimondo, Rusya’ya uygulanan yaptırımları delecek Çin şirketlerine karşı “yıkıcı” adımlar atılabileceğini söylemiş oldu.
ABD’nin ve Avrupa’nın şu an Rusya’ya uygulamakta olduğu yaptırımlar ve ihracat denetimleri kapsamında, akıllı telefonlar üzere teknolojik aygıtlarda kullanılan gelişmiş yarıiletken çipler üzere teknoloji mamüllerinin Rusya ve Belarus’a satışı yasak. Bu yasak yalnızca Amerikan şirketlerini değil, üretim kademesinde Amerikan yazılımlarını yahut teknolojisini kullanan yabancı şirketleri de kapsıyor.
Biroldukca Çinli üretici de bu pozisyonda. Raimondo, Çin’in bu yarıiletkenleri kendi başına üretebilecek güçte olmadığını belirterek, Şanghay merkezli Memleketler arası Yarı İletken İmalat Şirketi (SMIC) üzere Çinli şirketlerin Rusya’ya tedariki sürdürmesi durumunda Biden idaresi tarafınca ağır cezalara maruz kalacağını tabir etti
Raimondo, “Rusya’nın yaptırımlarımızın ve ihracat denetimlerimizin etrafından dolanmak için öbür ülkelerle flörtleşeceği kesin. Lakin ABD, SMIC üzere şirketlerin Rusya’ya çip sattığını tespit ederse, bizim ekipmanlarımızı ve yazılımlarımızı kullanmalarını yasaklayarak, bu şirketleri çalışamaz hale getirebiliriz” diye konuştu.
Buna rağmen Rusya hafta başında yayımladığı bir kararname ile “dost olmayan ülke” ilan ettiği ülkelerde kayıtlı, bu ülkelerle iş yapan ya da buraların vatandaşı olan şahısların elindeki patentleri müdafaa kapsamından çıkardı. Yani bir Rus üreticinin dost olmayan ülke listesindeki ABD’nin bir vatandaşının patent hakkını ihlal etmesinin önünde, Rus maddeleri bağlamında bir mahzur kalmadı. Rus haber ajansı TASS, kimi tescilli markaların üstündeki sınırlamaların da kaldırılabileceği yorumlarına niye oldu. Bu durum birinci restoranını açtıktan 32 yıl daha sonra Rusya’yı terk eden McDonalds ismini kullanan bir Rus’un Moskova’da bir hamburgerci açabileceği manasına geliyor. Bu biroldukca Amerikan ve Avrupa markası için de geçerli…
ÇİN BARIŞTAN BESLENİYOR
ötürüsıyla Çin’in fabrikalarında çarkların dönmeye devam edebilmesi için ya Pekin’in Moskova’yı açıkça kınaması ya da savaşın bir an evvel bitmesi gerek. Çin için en uygun senaryo en kısa müddette barışın ve istikrarın bir daha temin edilmesi.
ABD’li tanınmış dış siyaset müellifi Fareed Zakaria konuk olduğu The Ezra Klein Show isimli podcast’te bu durumu “Çin memleketler arası istikrardan epey büyük yararlar sağlıyor” kelamlarıyla özetlerken New York Times köşe muharriri Thomas Friedman da geçtiğimiz günlerde köşesinde “Barış Çin’in epeyce işine yarıyordu” tabirine yer verdi.
INSIDER’a konuşan Prof. Torigian da bu noktaya dikkat çekerek, “Rusya’nın işgali en kısa müddette bitmiş oldurmesi muhakkak Çin’in çıkarına olacaktır. İşgal uzadıkça Çin’in karşı karşıya olduğu prestiji ve mali riskler de artıyor” dedi.
Çinli yetkililerin sık sık lisana getirdiği müzakere davetleri ve taraflar içinde arabuluculuk yapmaya yönelik niyet sözleri de Çin’in çıkarlarının barıştan yana olduğunu gösteriyor. Şi’nin Putin’le diyaloğunu sürdüren az sayıdaki önderden biri olduğu da düşünüldüğünde Pekin’in Ukrayna’da akan kanın durdurulmasında kritik bir rol oynayabileceği yorumları da yapılıyor.
Örneğin Avrupa Birliği Dış Münasebetler ve Güvenlik Siyaseti Yüksek Temsilcisi ve Kurul Lider Yardımcısı Josep Borrell, “Bunu Çin yapmak zorunda” derken, Ukrayna Dışişleri Bakanı Dmitro Kuleba da “Çin bu savaşı durdurmayı istiyor” demişti.
Malezya’da bulunan Sunway Üniversitesi’nden Prof. Çin-Huat Vong, Al Jazeera için kaleme aldığı yorumda Şi’nin Putin’e savaşı durdurmak için baskı yapması gerektiğini vurgulayarak, “Putin’in saldırganlığını yasallaştırmak bir öteki Büyük Savaş riskini artırmaktan öteki bir şeye yaramaz. Ve dünya yanarsa, Çin de kaybeder. ötürüsıyla Pekin harekete geçmeli ve Putin’i durdurmalı. Bunu yalnızca bir öteki yıkıcı çatışmayı önlemek için değil kendi çıkarlarını da korumak için yapmalı” dedi.
BARIŞTA ÇİN FAKTÖRÜ TESİRLİ OLABİLİR Mİ?
İngiliz Guardian gazetesinin 8 Mart tarihindeki başyazısında ise bu ihtimal üzerinden şu noktalara dikkat çekildi:
“Çin bir ortaya getirilemez üç ögesi bir ortaya getirmek için teşebbüste bulunuyor. Bu ögeler Rusya’yla yakınlığı, uzun vakittir benimsediği toprak bütünlüğü, ulusal egemenlik ve karışmama siyaseti ile Moskova’ya uygulanan yaptırımların kendi üzerinde yaratacağı etkiyi en aza indirme isteği. 24 Şubat’tan beri gelen başı karışık açıklamaları ve Çin’in BM oylamalarında çekimser kalmasını, temel durum değişikliklerinden fazla bu türlü açıklamak lazım.
“Tansiyonun düşürülmesi umuduna dair muğlak tabirler, bunu başaracak aksiyonlardan hayli farklıdır. Pekin’in arabuluculuğa açığız açıklamalarının altında, görüş değişikliğinden çok Rusya’ya verdiği dayanak niçiniyle karşı karşıya kalacağı tenkitleri yumuşatma maksadı yattığından şüphelenenler de var. Bu en azından işgalin Çin için de ekonomik ve siyasi bedelleri olacağını bildiklerini gösteriyor; Avrupalı başkanların de bu noktanın altını çizmesi gerekiyor. Çin’in aracılık hünerlerine ve isteğine dair beklentileri fazla yükseltmemek lazım, lakin Çin’e baskı uygulamak, Rusya’ya verdiği dayanaktan geri adım atmasını sağlayabilir.“
Çin arabuluculuk niyetini aksiyona dökecek, Rusya’yı Ukrayna’da barışa ikna edebilecek mi bunu önümüzdeki günlerde nazaranceğiz. Fakat şurası ortada: Krizin birinci günü sorulan “Çin ne yapacak?” sorusunun yanıtını bulmaya hala yaklaşabilmiş değiliz.
Al Jazeera’nın “China’s Xi: Beijing supports peace talks between Russia, Ukraine” ve “Xi should pressure Putin to end this war for China’s own sake”, Daily Mail’in “China blames NATO for pushing Russia to ‘breaking point’ over Ukraine and warns US not to ‘undermine its interests’ in handling the Ukraine war”, Bloomberg’ün “Ukraine’s Just Part of China’s Cold War Paradox”, INSIDER’ın “Xi Jinping isn’t siding with Putin over Ukraine, as many in Washington fear. He’s trying to steer clear of the crisis.”, RT’nin “China to boost stakes in Russian companies – media”, New York Times’ın “‘No Wavering’: After Turning to Putin, Xi Faces Hard Wartime Choices for China”, “Chinese companies that aid Russia could face U.S. repercussions, commerce secretary warns.”, ” China’s Russia Problem”, Washington Post’un “Russia says its businesses can steal patents from anyone in ‘unfriendly’ countries”, Guardian’ın “The Guardian view on China and Russia: enough in common”, CNN International’ın “China’s promotion of Russian disinformation indicates where its loyalties lie” başlıklı haber ve yorum yazılarından derlenmiştir.
Masanın onur konuğu Rusya Devlet Lideri Vladimir Putin’di. İki başkan dakikalar evvel Moskova ve Pekin’i merkeze alan yeni dünya nizamı vizyonlarını dosta düşmana duyuran deklarasyon metnini son haline getirmişti.
Çin’den yapılan açıklamaya göre, iki önder yemek sırasında “ortak tasa yaratan kıymetli meseleler” ile ilgili konuştu. Bu konuşmanın detayları hiç açıklanmadı. Lakin yalnızca 20 gün daha sonra Rusya, Ukrayna’ya girdi ve Avrupa’nın epeyce vakittir görmediği kadar büyük ve tesirleri uzun yıllar sürebilecek bir savaş başladı. Hal bu biçimde olunca iki başkanın görüşmesinde Ukrayna’nın da masaya yatırılmış olma ihtimaline kesin gözüyle bakılır oldu.
“ÇİN’İN HABERİ VARDI” TARTIŞMASI
Hatta New York Times gazetesi, 2 Mart’ta yayımlanan ve Batılı istihbarat kaynaklarına dayandırılan bir haberde, Çin’in işgali hakkında öncesinden muhakkak bir seviyede bilgi sahibi olduğunu ve Olimpiyatlar’ın gölgede kalmasını önlemek için erteleme istediğini yazdı. Çin ise bu savları “saf palavra haber” diyerek kesin bir lisanla reddetti.
ABD Ulusal Güvenlik Kurulu Çin masasının eski yöneticilerinden Paul Haenle, geçtiğimiz günlerde New York Times’a yaptığı açıklamada, Çin’in Ukrayna işgalini öncesinden bildiği savını kıymetlendirdi. “Şi bu durumu öncesinden biliyorduysa da kaygı, bilmiyorduysa da…” diyen Haenle şöyleki devam etti: “Eğer biliyorduysa ve bu mevzuda kimseye bir şey söylemediyse suça paydaşlık etmiş oluyor. Şayet Putin kendisini bilgilendirmediyse, bu bir hakaret.” Başka yandan, her ne olursa olsun, Çin’in Ukrayna işgaline hazırlıksız yakalandığı yorumları da yapılıyor. Buna delil olarak Çin makamlarının Rus tanklarının Ukrayna sonunu geçmesinin apar topar başlatmış olduğu tahliye operasyonu gösteriliyor. Kimi uzmanlar ise Şi’nin Putin’in planlarından haberdar olmakla birlikte, operasyonun yalnızca Donbas bölgesiyle hudutlu kalmasını beklediğini öne sürüyor. Stimson Merkezi’nde Çin programının yöneticisi olan Yun Sun’a bakılırsa Pekin, topyekûn bir işgal beklemiyordu. Çin’in savaş öncesindeki adımlarına dair tahlilinde Yun, Çin yetkililerinin genelinin görüşünü şu tabirlerle özetledi: “İstediğinizi almak için Ukrayna’yı işgal etmenize gerek yok. bu biçimde niçin zahmet edesiniz ki?”
Başka yandan iki önder, Pekin’deki görüşmenin akabinde yaptıkları açıklamalarda, Çin ve Rusya’nın dostluğunun “sınırı olmadığını” söylemiş oldu. Şi ayrıyeten iştirakleri bağlamında bir tereddüt olmadığını belirterek Putin’in Batı’nın Avrupa’da Rusya’ya ihanet ettiği açıklamalarına da dayanak verdi.
Bugünden geriye bakıldığında ise Pekin’in bu kadar açık dayanak vermesinin, Putin’in Ukrayna konusunda uygunca cesaretlendirdiği, Şi’nin Putin’le olan şahsi bağlantısının ise Çin’in Ukrayna bağlamında hareket alanını kısıtladığı yorumları yapılıyor.
Nitekim 3 Mart’ta Wall Street Journal’da yayımlanan bir haberde ismi açıklanmayan Pekin kaynakları Çin’in bu “sınırı olmayan” ilgi bağlamında kuşkular duymaya başladığını, bu kelamların hiç bir vakit Çin’in Ukrayna işgalini desteklediği manasına gelmediğini söylüyordu.
ÇİN TELAFFUZUNU YUMUŞATTI AMA…
İşgalin öncesinde ve birinci günlerinde Pekin, Moskova’nın taleplerine sempatiyle yaklaşıyor, Batı’dan gelen savaş ikazlarına “Rusya’nın güvenlik dertleri cevapsız kalmamalı” diye karşılık veriyor, NATO’nun bu işi yapamadığını belirterek Avrupa’da “dengeli” bir güvenlik sistemi kurulmasını istiyor ve ABD’nin Rusya’yı kışkırttığını savunuyordu. Ancak işgalin topyekûn savaşa dönüşmesi ve can kayıplarının artması Pekin’in telaffuzunda ince ayarlar yapmasına niye oldu.
Tansiyon yükseldikçe daha yumuşak bir tondan konuşmaya başlayan Çin idaresi,19 Şubat’taki Münih Güvenlik Konferansı’na görüntü yoluyla iştirak sağlayan Çin Dışişleri Bakanı Vang Yi, “Ukrayna’nın büyüklerin yarışında ateş çizgisinde kalmamasını gerektiğini” belirtti ve “bütün ülkelerin egemenliğinin, toprak bütünlüğünün ve bağımsızlığının korunması” gerektiğini belirtti.
Yanı sıra Çin, Rusya’nın Ukrayna’ya saldırısını bir işgal olarak görmüyor, Rusya’ya uygulanan ekonomik yaptırımları da “yasa dışı” olarak nitelendiriyordu. Mart’ın birinci haftasında Birleşmiş Milletler Genel Konseyi’nde yapılan Rusya’yı kınama oylamasında da Çin çekimser kalan 35 ülkeden bir tanesiydi. İlerleyen günlerde Çinli yetkililer yaptıkları açıklamalarda sivil kayıplara ait derin ıstıraplarını lisana getirdi. Kendisini tarafsız olarak konumlandıran Çin, “bütün ülkelerin legal güvenlik korkularına hürmet gösterilmesi”, en kısa müddette barış görüşmelerine başlanması ve savaşın bitmiş oldurilmesi için davetlerde bulundu.
Bu bahiste son ve en kuvvetli açıklama 9 Mart günü Şi’den geldi. Çin’in devlet televizyonu CCTV’nin haberine nazaran, Fransa Cumhurbaşkanı Emmanuel Macron ve Almanya Başbakanı Olaf Scholz ile bir sanal görüşmede bir ortaya gelen Şi, “azami itidal” daveti yaparken, “savaşın alevlerinin Avrupa’da bir daha canlandığını görmenin” Pekin’i üzdüğünü belirtti. Şi, Ukrayna’daki “derinden kaygılandıran” durumun “kontrolden çıkmasını” önlemenin en öncelik olduğunu da belirtti.
BAĞLAR HALA “KAYA ÜZERE SAĞLAM”
Ne var ki bu tasa bildirilerini, Çin’in Rusya’dan uzaklaştığına yormak yanlışsız değil. Çünkü Şi’nin itidal davetinin ajanslara düştüğü saatlerde, Çin Dışişleri Bakanlığı Sözcüsü Cao Licien, ABD güdümündeki NATO’nun Rusya ve Ukrayna içindeki bağlantıları bir “kırılma noktasına” sürüklediğini söylemiş oldu. Günlük basın brifinginde konuşan Cao, ABD’nin Çin’in telaşlarını ciddiye almasını, Ukrayna probleminde ve Rusya’yla münasebetlerinde Çin’in haklarını ve çıkarlarını zedelemekten kaçınmasını istedi.
Cao, Çin’in savaşı “Rus işgali” olarak nitelendirmeye hazır olup olmadığı sorusuna da “Ben bu sorunun bir manası olduğunu düşünmüyorum” diye cevap verdi. Cao ayrıyeten Çin’in yaptırımlar konusundaki korkularını bir sefer daha hatırlatarak, “Bunlar hiç bir vakit barış ve güvenlik getirmeyecek” diyen Cao, Çin ve Rusya’nın petrol ve doğalgaz dahil ticaret alakalarını olağan halde sürdüreceğini, öteki yandan Ukrayna’ya 5 milyon yuan (yaklaşık 11,6 milyon TL) kıymetinde besin ve insani yardım göndereceklerini bildirdi.
Cao’dan yalnızca iki gün evvel de Dışişleri Bakanı Vang, Çin’in siyasetini değiştirme sinyali verdiğini umanları hayal kırıklığına uğratmıştı. Rusya’yla olan münasebetlerini “kaya üzere sağlam” olarak tanım eden Vang, iki ülke içinde geleceğe yönelik iş birliği ihtimallerinin epey geniş olduğunu vurgulamıştı. Ukrayna’daki askeri operasyonu işgal olarak tanımlamaktan kaçınan lakin Birleşmiş Milletler’in egemenlik ve toprak bütünlüğü prensiplerinin altını bir sefer daha çizen Vang, “Pekin’in gerektiği durumda milletlerarası kamuoyuyla el ele gerekli arabuluculuğu yapmaya hazır olduğunu” da söylemişti.
Vang, Ukrayna ile Rusya içindeki düşmanlığın, ABD’nin iki ülke münasebetlerine burnunu sokmasından kaynaklandığını da belirterek, “1 metre buzu dondurmak için soğuk bir günden çoksı gerekir” formunda bir Çin atasözü kullanmıştı.
Çin Başbakanı Li Keçiyang da 11 Mart sabah saatlerinde emsal açıklamalar yaptı. Ukrayna’daki savaşı “ağır” bir durum olarak nitelendiren Li, Pekin’in barış için “olumlu bir rol” oynamak için memleketler arası taraflarla bir arada çalışacağını söylemiş oldu. Li, Çin parlamentosunun yıllık olağan buluşmasının akabinde yaptığı açıklamada, “Krizin barışçıl bir halde bitmiş oldurilmesini sağlayacak tüm gayretleri destekliyor ve yüreklendiriyoruz. Şu an birinci öncelik, tansiyonun yükselmesini ve hatta denetimden çıkmasını önlemektir” tabirlerini kullandı lakin direkt Rusya’yı (ya da Ukrayna’yı) eleştirmekten kaçındı.
İP CAMBAZININ TEL ÜSTÜNDEKİ DURUMU: BENİM İSTİKRARIMI BOZMAYINIZ…
Bütün bunlar alt alta geldiğinde, Batı kamuoyunda, Pekin’in iki ateş içinde kaldığı ve tarafını seçmeye dair baskı hissettiği görüşü daha da kuvvetleniyor. Çin’in ne Rusya’nın dostluğunu kaybetmek ne de savaşa dayanak veriyor üzere görünüp memleketler arası kamuoyunun geri kalanının reaksiyonunu çekmek istediği yorumları yapılıyor. Çünkü Rusya’ya epey fazla dayanak vermek, uluslarararası arenada Çin’in uzun vakittir benimsediği “küçük ve askeri açıdan zayıf ülkelerin egemenliğine hürmet duyma” telaffuzunun altını oyuyor.
Çin’in bu diplomasi atılımları bir cambazın ip üzerindeki sıkıntı yürüyüşüyle kıyaslanıyor. ABD Ordusu Savaş Koleji’nde Çin-Rusya bağlantıları üzerine dersler veren Zenel Garcia INSIDER’a yaptığı açıklamada, “Çin epey rahatsız bir pozisyonda. Lakin bunu vilayetle de Rusya’nın tarafını tutmak olarak yorumlamazdım” diye konuştu. Prof. Dr. Joseph Torigian ise Şi ve Putin’in epeyce ortak noktası bulunduğunu fakat iki önder içinde kritik bir fark olduğunu belirterek, “Şi, Putin’e kıyasla fazlaca daha ihtiyatlı bir insan” tabirlerini kullandı.
Aslında Çin, epey yakın vakte kadar Ukrayna ve Rusya ile bağları bağlamında başarılı bir istikrar tutturmuştu. Sovyetler Birliği’nin yıkılmasının akabinde Kiev’le bağ kuran birinci ülkelerden biri olan Çin, vakit içinde Ukrayna’nın bir numaralı mısır, ayçiçeği ve üzüm çekirdeği yağı tedarikçisi haline geldi. Çin ayrıyeten Ukrayna’ya silah teknolojisi ihracatı da yapıyordu.
4 Ocak 2022’de yani yalnızca 2 ay evvel Şi, Ukrayna Devlet Lideri Volodimir Zelenski’ye gönderdiği bildiride iki ülke içindeki diplomatik bağların 30’uncu yılını kutlarken, “Çin-Ukrayna stratejik iştirakini geliştirmeye fazlaca değer veriyorum” diyordu.
Kiev merkezli bir dış siyaset araştırmaları kurumu olan Ukrayna Prizması’nın analistlerinden Stant Gerasimçuk, New York Times’a yaptığı açıklamada, Ukrayna’nın son senelerda NATO’yla yakınlaşan münasebetlerine Pekin’den hiç itiraz gelmediğini hatırlattı ve “Ukrayna kenara çekilip Pekin’le rastgele bir hassas probleme girmek istemiyordu ve birebirini Çin’den de bekliyordu” dedi.
Çin medyası da telaffuz olarak Kremlin çizgisini benimsemiş durumda. Başta devlet televizyonu CCTV olmak üzere 14 medya kuruluşunda Ukrayna’daki savaş “özel askeri operasyon” olarak nitelendiriliyor. Haberlerde ABD’nin Ukrayna’da bir biyolojik silah programı yürütüyor olabileceği, Vladimir Putin’in kuşatılmış Rusya’yı savunan bir kurban olduğu belirtiliyor. CNN International, işgalin birinci 8 gününde bu 14 medya kuruluşu tarafınca Weibo üzerinde yapılan yaklaşık 5000 paylaşımı tahlil ederek enteresan sonuçlara ulaştı. Paylaşımların 300’den çoksı Ukrayna’yla ilgiliydi. Bu paylaşımların her biri en az 1000 kişi tarafınca bir daha paylaşılıyordu. CNN, 140 paylaşımın “açık bir halde Rusya yanlısı” olduğunu bir Rus yetkişinin görüşünü yansıttığını yahut direkt Rus devlet medyasından alındığını vurguladı.
“ÇİN AÇMAZA SÜRÜKLENİYOR”
Çin’in Batı’ya bilhassa de ABD’ye karşı Rusya’yla yan yana durması bu istikrarın şaşmasına niye oldu. Fakat Çin’den son günlerde gelen açıklamaları Pekin’in dengeyi bir daha kurmak ve Ukrayna’yla Rusya içinde bir seçim yapmak zorunda kalmamak isteği olarak yorumlamak mümkün.
Jude Blanchette ve Bonny Lin, Foreign Affairs’de yayımlanan makalelerinde Çin’in ortada kalmışlığını şu satırlarla kıymetlendirdi: “Şi’nin Moskova çizgisine yaklaşması, Çin’i bir nevi açmaza sürüklüyor. Global dünya tertibinde kelam sahibi olmak için Batı’yla rekabet halinde olan Çin için Rusya’nın bir güvenlik ortağı olarak cazipliği artıyor. Fakat Rusya’yla münasebetini yücelterek ve bunu Putin’in tetiklediği bir krizin ortasında yapmayı seçerek, Pekin altından kalkmakta zorlanacağı yansılara davetiye çıkarmış oluyor.”
CIA Yöneticisi William Burns de 8 Mart tarihindeki açıklamalarında bu noktaya dikkat çekti. Rusya’nın Ukrayna işgali sırasında karşılaştığı zorlukların ve savaşın ABD ile Avrupa’yı yaklaştırmasının Şi’nin huzurunu kaçırdığını tabir eden Burns, ABD Temsilciler Meclisi üyelerine yaptığı konuşmada, “Bence Lider Şi ve Çin’in önder takımları son 12 günde Ukrayna’da şahit oldukları görüntü niçiniyle biraz huzursuzlar. Rusların içine düşeceği değerli zorlukları ön nazaranmemişlerdi” dedi.
30 yıl boyunca Moskova Büyükelçiliği dahil çeşitli diplomatik bakılırsavlerde bulunmuş olan Burns, Pekin’in “Başkan Putin’le fazla yakın olmanın yaratacağı prestij kaybı” niçiniyle telaşlı olduğunu vurguladı.
EKONOMİK RİSKLER DAHA DA BÜYÜK
Prestij kaybının yanı sıra bir de işin ekonomik boyutu var. Hatta birtakım analistler, Çin’in ekonomik yaptırımlarla ilgili korkularının siyasi telaşlarından bile daha baskın olabileceğini belirtiyor. Çünkü son 10 yılda Çin öbür imalat dalı olmak üzere birfazlaca alanda liderliğini tüm dünyaya kabul ettirdi. bir fazlaca ülkeyle Çin içinde kuvvetli ekonomik ilgiler kuruldu ancak şu an yaşanan savaş Çin’in bu pozisyonunu da riske atıyor.
Çin, Rusya’nın en büyük ticaret ortağı lakin Rusya epeyce büyük bir iktisat değil. 1,5 trilyon dolarlık GSYİH’si ile İtalya’dan bile küçük olan Rusya, Çin’in ticaret yaptığı ülkeler içinde birinci 10’da bile yer almıyor. ötürüsıyla Rusya’nın ekonomik bağımlılığı Çin için faydalı fakat hayli da kritik değil.
Öbür yandan Çin’in Batı’yla olan ekonomik münasebetleri Rusya’ya kıyasla fazlaca daha yararlı. Toplam GSYİH’si 38 trilyon olan ABD ve Avrupa ülkeleri Çin’le her yıl 1,4 trilyon dolar bedelinde ticaret gerçekleştiriyor. (Çin-Rusya ticareti ise bunun aşağı üst 10’da biri. Çin Batı’dan ithal ettiği yüksek eğitim, bilimsel ekipman, uzmanlaşmış yazılım üzere mal ve hizmetler ise yeri diğer kaynaklardan doldurulması fazlaca güç eserler.
ABD TİCARET BAKANI SERT ÇIKTI
Geçtiğimiz haftanın gelişmelerini de bu bilgiler ışığında okumak gerekiyor. Hafta başında Bloomberg haber ajansına yansıyan bir haberde, Çin’in Rusya’daki yatırımlarını artırmayı planladığı öne sürüldü. Ajansa konuşan kaynaklar, Çinli yatırımcıların gözünün bilhassa Rusya’nın güç devi ve doğalgaz ihracatçısı Gazprom ile alüminyum üreticisi Rusal’da olduğunu söylemiş oldu.
Habere nazaran, Rus makamları ile devlet eliyle işletilen Ulusal Petrol Şirketi, Çin Petrokimya Şirketi, Çin Alüminyum Şirketi ve Çin Minmetal Şirketi içinde Rus varlıklarına yatırım görüşmeleri başladı. Müzakerelerin gidişatına ait konuşmak için çabucak hemen erken olduğu, ancak iki ülkenin güç şirketlerinin yatırımlara sıcak baktığı da haberde vurgulandı.
Rusya, Ukrayna işgalinden üç gün evvel Donbas bölgesinde bulunan Lugansk Halk Cumhuriyeti (LPR) ve Donetsk Halk Cumhuriyeti’ni (DPR) bağımsız birer ülke olarak tanıdığını deklare ettiğında, memleketler arası kamuoyunun birinci reaksiyonu ekonomik yaptırımlar oldu. İlerleyen günlerde savaşın şiddeti artarken yaptırımların gücü de arttı. Lakin bu süreçte akıllarda daima tıpkı soru vardı: Çin ne yapacak? Birinci yaptırımların belirtildiğı andan itibaren, Çin ile olan ve gitgide kuvvetlenen alakalarının Rusya’nın alacağı yaraları hafifçeletebileceği, Çin merkezli bankalar ve ödeme sistemlerinin, yaptırımların yaratacağı mahzurların aşılmasını kolaylaştırabileceği belirtiliyordu. Bu öngörülerin isabetliliği ortadan geçen günlerde yavaş yavaş ortaya çıktı. Son olarak geçtiğimiz hafta sonu Rus bankalarının kredi kartlarında Rusya operasyonlarını durduran MasterCard ve Visa yerine Çin merkezli UnionPay sisteminin kullanılacağı duyuruldu.
Bu savların üzerine ABD Ticaret Bakanı Gina Raimondo’dan pek sert bir açıklama geldi. New York Times’a konuşan Raimondo, Rusya’ya uygulanan yaptırımları delecek Çin şirketlerine karşı “yıkıcı” adımlar atılabileceğini söylemiş oldu.
ABD’nin ve Avrupa’nın şu an Rusya’ya uygulamakta olduğu yaptırımlar ve ihracat denetimleri kapsamında, akıllı telefonlar üzere teknolojik aygıtlarda kullanılan gelişmiş yarıiletken çipler üzere teknoloji mamüllerinin Rusya ve Belarus’a satışı yasak. Bu yasak yalnızca Amerikan şirketlerini değil, üretim kademesinde Amerikan yazılımlarını yahut teknolojisini kullanan yabancı şirketleri de kapsıyor.
Biroldukca Çinli üretici de bu pozisyonda. Raimondo, Çin’in bu yarıiletkenleri kendi başına üretebilecek güçte olmadığını belirterek, Şanghay merkezli Memleketler arası Yarı İletken İmalat Şirketi (SMIC) üzere Çinli şirketlerin Rusya’ya tedariki sürdürmesi durumunda Biden idaresi tarafınca ağır cezalara maruz kalacağını tabir etti
Raimondo, “Rusya’nın yaptırımlarımızın ve ihracat denetimlerimizin etrafından dolanmak için öbür ülkelerle flörtleşeceği kesin. Lakin ABD, SMIC üzere şirketlerin Rusya’ya çip sattığını tespit ederse, bizim ekipmanlarımızı ve yazılımlarımızı kullanmalarını yasaklayarak, bu şirketleri çalışamaz hale getirebiliriz” diye konuştu.
Buna rağmen Rusya hafta başında yayımladığı bir kararname ile “dost olmayan ülke” ilan ettiği ülkelerde kayıtlı, bu ülkelerle iş yapan ya da buraların vatandaşı olan şahısların elindeki patentleri müdafaa kapsamından çıkardı. Yani bir Rus üreticinin dost olmayan ülke listesindeki ABD’nin bir vatandaşının patent hakkını ihlal etmesinin önünde, Rus maddeleri bağlamında bir mahzur kalmadı. Rus haber ajansı TASS, kimi tescilli markaların üstündeki sınırlamaların da kaldırılabileceği yorumlarına niye oldu. Bu durum birinci restoranını açtıktan 32 yıl daha sonra Rusya’yı terk eden McDonalds ismini kullanan bir Rus’un Moskova’da bir hamburgerci açabileceği manasına geliyor. Bu biroldukca Amerikan ve Avrupa markası için de geçerli…
ÇİN BARIŞTAN BESLENİYOR
ötürüsıyla Çin’in fabrikalarında çarkların dönmeye devam edebilmesi için ya Pekin’in Moskova’yı açıkça kınaması ya da savaşın bir an evvel bitmesi gerek. Çin için en uygun senaryo en kısa müddette barışın ve istikrarın bir daha temin edilmesi.
ABD’li tanınmış dış siyaset müellifi Fareed Zakaria konuk olduğu The Ezra Klein Show isimli podcast’te bu durumu “Çin memleketler arası istikrardan epey büyük yararlar sağlıyor” kelamlarıyla özetlerken New York Times köşe muharriri Thomas Friedman da geçtiğimiz günlerde köşesinde “Barış Çin’in epeyce işine yarıyordu” tabirine yer verdi.
INSIDER’a konuşan Prof. Torigian da bu noktaya dikkat çekerek, “Rusya’nın işgali en kısa müddette bitmiş oldurmesi muhakkak Çin’in çıkarına olacaktır. İşgal uzadıkça Çin’in karşı karşıya olduğu prestiji ve mali riskler de artıyor” dedi.
Çinli yetkililerin sık sık lisana getirdiği müzakere davetleri ve taraflar içinde arabuluculuk yapmaya yönelik niyet sözleri de Çin’in çıkarlarının barıştan yana olduğunu gösteriyor. Şi’nin Putin’le diyaloğunu sürdüren az sayıdaki önderden biri olduğu da düşünüldüğünde Pekin’in Ukrayna’da akan kanın durdurulmasında kritik bir rol oynayabileceği yorumları da yapılıyor.
Örneğin Avrupa Birliği Dış Münasebetler ve Güvenlik Siyaseti Yüksek Temsilcisi ve Kurul Lider Yardımcısı Josep Borrell, “Bunu Çin yapmak zorunda” derken, Ukrayna Dışişleri Bakanı Dmitro Kuleba da “Çin bu savaşı durdurmayı istiyor” demişti.
Malezya’da bulunan Sunway Üniversitesi’nden Prof. Çin-Huat Vong, Al Jazeera için kaleme aldığı yorumda Şi’nin Putin’e savaşı durdurmak için baskı yapması gerektiğini vurgulayarak, “Putin’in saldırganlığını yasallaştırmak bir öteki Büyük Savaş riskini artırmaktan öteki bir şeye yaramaz. Ve dünya yanarsa, Çin de kaybeder. ötürüsıyla Pekin harekete geçmeli ve Putin’i durdurmalı. Bunu yalnızca bir öteki yıkıcı çatışmayı önlemek için değil kendi çıkarlarını da korumak için yapmalı” dedi.
BARIŞTA ÇİN FAKTÖRÜ TESİRLİ OLABİLİR Mİ?
İngiliz Guardian gazetesinin 8 Mart tarihindeki başyazısında ise bu ihtimal üzerinden şu noktalara dikkat çekildi:
“Çin bir ortaya getirilemez üç ögesi bir ortaya getirmek için teşebbüste bulunuyor. Bu ögeler Rusya’yla yakınlığı, uzun vakittir benimsediği toprak bütünlüğü, ulusal egemenlik ve karışmama siyaseti ile Moskova’ya uygulanan yaptırımların kendi üzerinde yaratacağı etkiyi en aza indirme isteği. 24 Şubat’tan beri gelen başı karışık açıklamaları ve Çin’in BM oylamalarında çekimser kalmasını, temel durum değişikliklerinden fazla bu türlü açıklamak lazım.
“Tansiyonun düşürülmesi umuduna dair muğlak tabirler, bunu başaracak aksiyonlardan hayli farklıdır. Pekin’in arabuluculuğa açığız açıklamalarının altında, görüş değişikliğinden çok Rusya’ya verdiği dayanak niçiniyle karşı karşıya kalacağı tenkitleri yumuşatma maksadı yattığından şüphelenenler de var. Bu en azından işgalin Çin için de ekonomik ve siyasi bedelleri olacağını bildiklerini gösteriyor; Avrupalı başkanların de bu noktanın altını çizmesi gerekiyor. Çin’in aracılık hünerlerine ve isteğine dair beklentileri fazla yükseltmemek lazım, lakin Çin’e baskı uygulamak, Rusya’ya verdiği dayanaktan geri adım atmasını sağlayabilir.“
Çin arabuluculuk niyetini aksiyona dökecek, Rusya’yı Ukrayna’da barışa ikna edebilecek mi bunu önümüzdeki günlerde nazaranceğiz. Fakat şurası ortada: Krizin birinci günü sorulan “Çin ne yapacak?” sorusunun yanıtını bulmaya hala yaklaşabilmiş değiliz.
Al Jazeera’nın “China’s Xi: Beijing supports peace talks between Russia, Ukraine” ve “Xi should pressure Putin to end this war for China’s own sake”, Daily Mail’in “China blames NATO for pushing Russia to ‘breaking point’ over Ukraine and warns US not to ‘undermine its interests’ in handling the Ukraine war”, Bloomberg’ün “Ukraine’s Just Part of China’s Cold War Paradox”, INSIDER’ın “Xi Jinping isn’t siding with Putin over Ukraine, as many in Washington fear. He’s trying to steer clear of the crisis.”, RT’nin “China to boost stakes in Russian companies – media”, New York Times’ın “‘No Wavering’: After Turning to Putin, Xi Faces Hard Wartime Choices for China”, “Chinese companies that aid Russia could face U.S. repercussions, commerce secretary warns.”, ” China’s Russia Problem”, Washington Post’un “Russia says its businesses can steal patents from anyone in ‘unfriendly’ countries”, Guardian’ın “The Guardian view on China and Russia: enough in common”, CNN International’ın “China’s promotion of Russian disinformation indicates where its loyalties lie” başlıklı haber ve yorum yazılarından derlenmiştir.